Romatizmal hastalıklar; eklemleri, tendon, bağ, kemik ve kasları etkileyen kas-iskelet sistemi hastalıklarıdır. Çoğunlukla, romatizma tek bir hastalık olarak bilinse de çok sayıda hastalığı kapsayan birçok türü vardır ve genel inanışın aksine rüzgar, yağmur gibi hava olaylarının neden olduğu bir hastalık değildir.
En yaygını eklem ağrısı olmakla birlikte romatizmal hastalıkların birçok belirtisi bulunur; eklemlerde ağrı, hareket kaybı, şişlik ve kızarıklık, bel ve sırt ağrıları, güçsüzlük, yüksek ateş gibi belirtilerin yanı sıra hastalığın türüne göre romatizma belirtileri ve tedavi yöntemleri de değişiklik gösterebilir.
‘’Romatizmal hastalıklara ne sebep olur?’’ sorusunun yanıtı kesin değildir. Bağışıklık sistemindeki sorunlar, genetik faktörler, sigara kullanımı, çevresel kirlilik, enfeksiyon, eklemlerin yıpranması, fazla kilo, yaralanmalar gibi birçok faktör romatizmal hastalıklarda rol oynayabilir. Yaş ve cinsiyet de önemli bir faktördür. Romatizma, çocuklar dahil her yaştan insanda meydana gelebilir ve kadınlarda erkeklerden daha fazla görüldüğü bilinmektedir. Günümüzde 200’den fazla romatizmal hastalık tanımlanmıştır. En yaygın romatizmal hastalıklar şunlardır:
- Lupus
- Ankilozan spondilit (AS)
- Sjögren sendromu
- Gut
- Skleroderma
- Jüvenil idiopatik artrit
- Polimiyalji romatika
- Romatoid artrit (RA)
- Lupus; kelebek hastalığı olarak da bilinen lupus, bağışıklık sisteminin normalden daha aktif hale gelerek vücudun kendi sağlıklı dokularına saldırdığı, uzun süreli bir otoimmün hastalıktır. Lupusun neden olduğu iltihaplanma; eklemler, cilt, böbrek, kan hücreleri, beyin, kalp ve akciğerler dahil olmak üzere birçok farklı vücut sistemini etkileyebilir.
Yorgunluk, iştahsızlık, kilo kaybı, lenf bezlerinde şişme, Raynaud fenomeni (soğuk veya strese bağlı olarak el ve ayak parmaklarında renk değişimi), artrit gibi belirtiler görülür. Lupus belirtileri diğer birçok hastalığa benzediği için teşhisi zor olabilir, bu nedenle lupus için ‘’bin yüzlü hastalık’’ da denilmektedir. En belirgin belirtisi yüzde her iki yanakta kelebek görüntüsüne benzeyen döküntülerdir.
Kadınlarda daha çok görülen bu hastalığa genetik faktörler, hormonal etkiler, güneş ışığına maruziyet, sigara içmek, viral enfeksiyonlar gibi çeşitli çevresel faktörler neden olabilmektedir. Lupus hastalığının kesin bir tedavisi yoktur, ancak ilaç kullanımı ve yaşam tarzı değişiklikleri ağrıyı azaltmaya, eklem ve organ hasarlarını önlemeye, bağışıklık sistemi aktivitesini düzenlemeye yardımcı olur.
- Ankilozan spondilit (AS); zamanla omurgadaki kemiklerin kaynaşmasına yani birleşerek tek bir kemik haline gelmesine neden olan iltihaplı romatizmal hastalıktır. Kemiklerin kaynaşması sonucu omurga daha az esnek hale gelir ve öne doğru eğik bir duruşa neden olabilir.
Ankilozan spondilit, erkekleri kadınlardan daha sık etkiler. Belirtiler genel olarak erken yetişkinlikte başlar. Özellikle sabahları veya bir süre hareketsiz kaldıktan sonra bel ve kalçada ağrı ve sertlik görülür. Bunun yanı sıra boyun ağrısı ve yorgunluk belirtileri de yaygındır. Bu belirtiler zamanla kötüleşebilir, iltihaplanma vücudun diğer bölgelerinde de meydana gelebilir.
Ankilozan spondilit, en sık etkilenen bölgeler; sırtın alt kısmındaki omurlar, tendon ve bağların kemiklere bağlandığı yerler, göğüs kemiği ve kaburgalar arasındaki kıkırdak, kalça ve omuz eklemleridir. Kaburgaların etkilendiği durumlarda derin nefes almak zorlaşabilir.
Ankilozan spondilit hastalığın oluşmasında genetik faktörlerin rol oynadığı bilinmektedir. Ankilozan spondilitin tedavisi yoktur. Ancak ağrı, eklem hasarı ve omurga deformitesini önleyerek hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için ilaç tedavisi, fizik tedavi ve cerrahi yöntemler uygulanır. Omurga dışında kalça tutulumu olan kişilerde şiddetli ağrı veya eklem hasarı varsa kalça protez ameliyatı önerilebilir.
- Sjögren sendromu; bağışıklık sisteminin bir bozukluğudur ve en yaygın iki belirtisi gözlerde ve ağızda kuruluktur.
Sjögren sendromu, genellikle romatoid artrit ve lupus gibi diğer bağışıklık sistemi bozukluklarına eşlik eder. Eklem ağrısı, eklemlerde şişlik ve sertlik, tükürük bezlerinde şişme, kalıcı kuru öksürük, uzun süreli yorgunluk gibi belirtiler görülür. Belirtileri gidermeye yönelik tedaviler uygulanabilir.
- Gut; kanda ürik asit seviyelerinin artmasıyla ilişkili olan iltihaplı romatizmal hastalıktır. Çoğunlukla ayak başparmaklarını etkileyen bu hastalık eklemlerde ağrı, şişlik, kızarıklık ve ısı artışı belirtileri ile ortaya çıkar. Diz, omuz, ayak bileği gibi diğer eklem bölgelerinde de görülebilir. Tedavide kandaki ürik asit seviyelerinin düşürülmesi, ağrı, şişlik gibi belirtilerin hafifletilmesi amaçlanır.
- Skleroderma; cilt ve bağ dokularının sertleşmesi ve sıkılaşmasını içeren nadir hastalık türüdür. Vücut dokularında kollajenin aşırı üretimi ve birikiminden kaynaklanır.
Kollajen, cilt dahil olmak üzere vücudun bağ dokularını oluşturan lifli bir protein türüdür. Sklerodermanın farklı türleri vardır, bazı kişilerde sadece cilt etkilenirken, bazı kişilerde iç organlar, kan damarları, sindirim sistemi, kaslar ve kemikler etkilenir. Sklerodermanın tedavisi olmasa da, çeşitli ilaçlar belirtileri hafifletebilir ve yaşam kalitesini artırabilir.
- Jüvenil idiopatik artrit; 16 yaşın altındaki çocuklarda en sık görülen artrit türüdür ve eklemlerde şişlik, sertlik ve kalıcı eklem ağrılarına neden olabilir. Bazı durumlarda yüksek ateş, şişmiş lenf düğümleri veya gövdede kızarıklık meydana gelir. Bazı çocuklarda belirtiler birkaç ay devam ederken, bazılarında daha uzun süreli belirtiler görülür.
Çocuklarda, Juvenil idiyopatik artrit, bir veya birçok eklemi etkileyebilir. Juvenil idiyopatik artrit tedavisi, çocuğunuzun normal fiziksel ve sosyal aktivite seviyesini sürdürmesine yardımcı olmaya odaklanır. Ağrıyı ve şişliği hafifletmek, hareket gücünü sağlamak ve belirtileri önlemek için ilaç tedavisi, egzersizler, fizik tedavi programları önerilir. Hastalığın şiddetli olduğu durumlarda ise eklem işlevini iyileştirmek için ameliyat gerekebilir.
- Polimiyalji romatika; özellikle omuz ve kalçada kas ağrıları ve sertliğe neden olan iltihaplı romatizmal hastalıktır. Çoğunlukla 65 yaşın üzerinde görülür, 50 yaşın altındaki kişileri nadiren etkiler. Omuz, boyun, kalça ağrısı, etkilenen bölgelerde hareket kısıtlılığı, dirsek, bilek veya dizlerde ağrı ve sertlik belirtileri görülür.
Polimiyalji romatika belirtiler genellikle hızlı başlar ve sabahları kötüleşir. Bazı durumlarda hafif ateş, yorgunluk, iştah kaybı meydana gelebilir. Hastalığın gelişiminde genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Doktor kontrolünde ilaç tedavisi, uzun süreli kortikosteroid kullanımına bağlı kalsiyum ve D vitamini takviyesi, fizik tedavi, meyve, sebze, kepekli tahıllar, az yağlı protein ve süt ürünlerinden oluşan sağlıklı beslenme, düzenli egzersizler gibi yöntemler hastalığın belirtilerini hafifletmeye yardımcı olur.
- Romatoid Artrit (RA), diğer birçok romatizmal hastalık gibi otoimmün bir hastalıktır, yani vücudun bağışıklık sisteminin kendi dokularını yabancı sanarak saldırması sonucu yorgunluk ve ateş gibi belirtilerle birlikte eklem ağrısı, şişlik ve sertlik belirtilerine neden olur.
Romatoid Artrit sıklıkla dizler, kalça, omuz, el ve ayak eklemlerine yayılır. İltihaplı romatizmal hastalık olan romatoid artrit normal yaşlanmanın bir parçası değildir. Romatoid faktör, enfeksiyon belirteçleri gibi testler içeren kan testleri, röntgen değerlendirmeleri ve kapsamlı bir doktor muayenesi sonucu romatoid artrit teşhis edilebilir ve tanıdan sonra uygun romatizma tedavisi belirlenir.
Romatoid artrit tedavisinde amaç inflamasyon (iltihap) ve ağrıyı hafifletmek, romatoid artritin neden olduğu fiziksel kısıtlılığı ortadan kaldırmaktır. Tedavi genellikle ilaç kullanımı, fizik tedavi ve egzersizleri içerir.
Eklem iltihabı ve ağrıların ilerlediği bazı hastalarda romatizmal hastalık tedavisinde eklem protez ameliyatı gerekebilir. Eklem protez ameliyatı ile kalça ve dizlerde ağrı gibi yakınmalar giderilir ve eklem hareketliliği önemli ölçüde arttırılabilir. Eklem protez ameliyatı sizin için bir seçenek haline geldiyse doktorunuzla mutlaka ameliyat seçeneklerinizi konuşun ve aşağıdaki konular hakkında danışın;
- Protez ameliyatı için uygun yaşı beklemem gerekiyor mu?
- İyileşmem ne kadar zaman alır?
- Ameliyat seçeneklerim neler?
- Protez ömrü ne kadar?
Bununla birlikte; fizik tedavi ve egzersizler, eklem şişliği ve iltihaplanmayı azaltmak için buz uygulamaları, düzenli uyku ve sağlıklı beslenme gibi yaşam tarzı değişiklikleri de romatoid artrit tedavisi için atacağınız önemli adımlardır.
Romatoid Artritli Hastalarda Diz Protezi
Vücuttaki herhangi bir eklemde olabileceği gibi, diz eklemi de romatoid artrit nedeniyle hasar görebilir. Romatoid artrit hastalarının yaklaşık %20-30’unda bu hastalık dizleri etkilemektedir. Peki, romatizmal hastalık tedavisinde eklem protez ameliyatı mümkün olur mu?
İltihaplı romatizmal hastalıkların erken evrelerinde anti-enflamatuvar ilaçlar ağrıyı azaltmada etkili olabilir ve romatoid artritin neden olduğu eklem hasarının ilerlemesini yavaşlatabilir. Düzenli egzersizler dizin hareket açıklığı ve ağırlık taşıma kapasitesini arttırmada, kas gücünü korumada önemlidir. Ancak ileri aşamalarda romatoid artirt tedavisi için ameliyat en başarılı seçenektir.
Tam diz protezi ameliyatı, ağrı ve şişliği azaltabilir ve hastalığın sonraki aşamalarıyla ilişkili kıkırdak kaybını ve kemik yıkımını önleyebilir. Tam diz protez ameliyatı gereken durumlarda ameliyatın olmaması; diz ekleminin ciddi şekilde tahrip olmasına ve buna bağlı osteoporoz riskinin artmasına neden olabilir. İlerleyen zamanlarda ise fiziksel kapasite giderek azalabilir ve ameliyatın daha riskli hale gelmesi söz konusu olabilir.
İltihaplı romatizmal hastalık nedeniyle eklemin zedelendiği, şekil bozukluklarının meydana geldiği ve diz sertliğinin oluştuğu durumlarda tam diz protezi ameliyatları en etkili tedavi yöntemi olarak bilinmektedir.
Çalışmalar, romatoid artrit hastalarında gerek ağrının giderilmesi gerek diz fonksiyonlarının ve hareketliliğin geliştirilmesinde tam diz protezi ameliyatlarının son derece etkili olduğunu göstermekte ve hastaların %80’inden fazlası uzun vadede başarılı sonuçlara ulaşmaktadır.
Romatoid artrit gibi romatizmal hastalığı olan kişilerde genellikle eklemin tamamında hasar meydana gelir. Bu nedenle kısmi eklem protezi yerine tam diz protezi daha uygun bir yöntemdir. Kısmi eklem protezi, eklemdeki aşınma dizin tek bir bölgesi ile sınırlı olan hastalar için uygundur.
Protez ameliyatlarında, ağrı şiddeti önemli bir faktördür. Bununla birlikte eklemin ne ölçüde hasar gördüğü ve diğer tedavilerin mümkün olup olmadığının bilinmesi gerekir. Eklem ileri derecede hasar görmüşse, hastanın yaşı uygun ve sağlık durumu elverişliyse romatizmal hastalık tedavisinde eklem protez ameliyatı uygun olabilir.
Romatizmal hastalığı olanlarda eklem protez ameliyatları bazı zorluklar içerebilir. Bu hastalarda enfeksiyon riski daha yüksek oranda görülebilir. Ciddi derecede deforme olmuş dizlerin düzeltilmesinde sinir hasarı veya ameliyat sonrası dizde sertlik gibi riskler söz konusudur. Nadiren de olsa bu gibi durumlarda rehabilitasyon, revizyon ameliyatları, enfeksiyon ilaçları ile riskler kontrol altına alınabilir.
Diz protezi ameliyatı, doktorunuzla birlikte vereceğiniz bir karardır ve sizin isteğinizle gerçekleştirilir. Ameliyatın uzun süre ertelenmesi hasarın ilerlemesine ve risklerin artmasına neden olabilir, ameliyat ve iyileşme süreci zorlaşabilir.
Her hastalıkta olduğu gibi romatizma tedavisinde erken teşhis ve doğru tedavinin iyi sonuçların anahtarı olduğu unutulmamalıdır. Günümüz tedavileri ve yenilikçi yöntemler ile eklem hasarı ve buna bağlı yakınmalar giderilmektedir.
Kemik kas eklem sağlığınıza yönelik güvenilir tanı ve tedavi için Op. Dr. Kayhan Turan ve uzman ekibimiz ile iletişime geçebilirsiniz.
