Diz Protezi Ameliyatında Metal Alerjisi

Diz protez ameliyatı olmaya karar verdiğinizde ameliyat hakkında merak ettiğiniz her önemli bilgiye ulaşmak isterseniz. Ameliyat seçenekleriniz neler? Ameliyat için uygun yaşta mısınız? Diz protez ameliyatı nasıl yapılır? Ameliyat nasıl fayda sağlar? Bunların hepsi diz protez ameliyatı sonrası yeni protezinizle nasıl bir hayat süreceğinizi etkileyen konulardır.

Bir diğer önemli konu da diz protezinin kendisidir. Diz protezinin tasarımı, protezin üretiminde kullanılan malzeme ve özellikleri sizin ameliyat sonuçlarından ne kadar memnun kalacağınızı belirleyen önemli faktörlerdir. Vücudunuzun bir parçası olarak uzun yıllar dizinizde taşıyacağınız protez hakkında genel olarak bilinmesi gerekenleri önceki yazımızda paylaşmıştık. Çoğu zaman bu konuya çok dikkat çekilmese de diz protezi hakkında dikkat edilmesi gerekenlerden biri alerji ve metal hassasiyetidir. Bazı diz protez ameliyatları sonrasında hastanın vücudunun protezi kabul etmediği gibi söylemler duyabilirsiniz. Bunun nedeni genellikle protezde kullanılan metal malzemeye karşı vücudun gösterdiği tepkidir. Bu nedenle protez üretiminde kullanılan malzemeler ve protez kalitesi oldukça önem taşır.

Diz Protezlerinde Yaygın Kullanılan Malzemeler ve Özellikleri

Diz protez ameliyatlarında, diz kireçlenmesi nedeniyle bozulmuş eklem yüzeyleri çıkarılıp diz protezi ile değiştirilir. Böylece, dizin normal fonksiyonlarını kazanmak ve ağrıyı ortadan kaldırmak hedeflenir. Tam diz protezleri, genel olarak kemik yüzeyini kaplayan ve eklem kıkırdağının yerini alan iki ana parçadan oluşur. Kemik yüzeyini kaplamak için sıklıkla metal alaşımlarından oluşan protez parçaları kullanılırken, eklem kıkırdağının yerini alması için ise polimerden yapılmış protez parçaları kullanılır.

Diz protezlerinin geçmişine bakıldığında 1950’li yıllarda ilk olarak akrilikten üretilen parçalar içerdiği görülür. Ardından kobalt-krom alaşımları ve 1960’lı yıllardan itibaren metal ve polietilen kullanılarak geliştirilen protez tasarımları kullanılmaya başlanmıştır (1,2). 

Günümüzde en yaygın kullanılan protez türü plastik ve metal parçalardan oluşan protezlerdir. Bu protez türünde polietilenden oluşan plastik bir ara parça ve plastik üzerinde hareket eden metal parça vardır. En yaygın kullanılan metaller arasında kobalt-krom alaşımları, titanyum ve nikel bulunur. Ancak, ara parçadan aşınan küçük parçacıkların vücutta neden olabileceği bağışıklık tepkileri önemli bir sorundur. Bu aşınmalar kemik yüzeyinde bozulmalara ve protezin erken zamanda gevşemesine de neden olabilir. Bu sorunların giderilmesini sağlayacak yeni protezler geliştirilmektedir.

Plastik-seramik ve seramik-seramik parçalardan oluşan diz protezleri de bulunmaktadır. Bu protez türlerinde kullanılan plastik parçalar da benzer şekilde aşınma gösterebilir ve bağışıklık tepkisine neden olabilir. Seramik-seramik eklem protezleri ise yürüme esnasında gıcırtı sesi çıkarabilir ve nadir de olsa fazla baskı uygulandığında zarar görerek kırılır ve ameliyatla çıkarılması gereken küçük parçalara bölünebilirler.

Bunların dışında metal-metal parçalardan oluşan protezler de vardır. Ancak, metal-metal yüzeyinde oluşan aşınmalar nedeniyle metal iyonlarının kan dolaşımına sızarak iltihaplanma, ağrı ve organ hasarına gibi endişelerle son yıllarda daha az kullanılmaktadır.

Kobalt-Krom Alaşımları: Kobalt-krom alaşımları diz protezlerinde en yaygın kullanılan metallerden biridir. Sert, dayanıklı ve aşınmaya karşı dirençlidir. Kobalt-krom alaşımlarının kullanımına bağlı kaygı uyandıran durumlardan biri alerjik yan etkilerin oluşabilmesidir. Eklem hareketi sonucunda vücuda salınabilen küçük parçacıklar (metal iyonları), özellikle nikel gibi özel metallere alerjisi olan hastalarda çeşitli tepkilere neden olabilir.

Titanyum-Titanyum Alaşımları: Kobalt-krom alaşımları gibi titanyum da diz protezlerinde en çok kullanılan metallerden biridir. Aşınmaya karşı dirençli ve nispeten daha esnek bir yapıya sahiptir. Bu nedenle protezi çevreleyen kemik yapısına daha iyi uyum gösterebilir. Kobalt-krom alaşımlardan daha az da olsa titanyuma karşı da metal alerjisi ve hassasiyeti söz konusudur.

Zirkonyum Oksit: Zirkonyum oksit, diz protezlerinde özellikle aşınma ve metal alerjisi gibi sorunlara karşı geliştirilen en iyi ve en son malzemelerden biridir. Aşınmalara karşı son derece dayanıklı olan zirkonyum maddesi ile üretilen diz protezlerinin, kobalt-krom metal alaşımlarından daha uzun ömürlü olduğu gösterilmiştir. Zirkonyumun bir diğer önemli özelliği ise biyouyumlu olması yani vücut dokularına uyumlu olmasıdır. Bu sayede nikel alerjisi olan ve kobalt krom alaşımından yapılan diz protezlerini kullanamayan kişiler için metal alerjisi riskini ortadan kaldırır.

OXINIUM olarak da adlandırılan, alternatif bir metal alaşımı olan zirkonyum oksit aşınma riskini en aza indirmek için kullanılır. 10 yıldan daha uzun süredir diz protezlerinde kullanılan bu metal alaşımı sertlik, aşınmaya karşı dayanıklılık ve pürüzsüzlük özellikleri sayesinde diz protezleri için mükemmel bir malzeme haline gelmiştir. Yapılan araştırmalar OXINIUM maddesiyle ilgili şu bilgileri göstermektedir;

• OXINIUM, kobalt-krom alaşımından iki kat fazla yüzey sertliğine sahiptir.
• Laboratuvar çalışmalarına göre, OXINIUM maddesi protez aşınmasını azalttığı için diğer protezlerden daha uzun ömürlü olabilir.
• OXINIUM, seramik protezlerde oluşabilecek kırılma riskini ortadan kaldırır.
• OXINIUM malzemesi, kobalt-kromdan %20 daha hafiftir.
• Nikel, metal hassasiyeti olan hastalarda vücudun tepki göstermesinin başlıca nedenidir. OXINIUM malzemesinin nikel içeriği çok daha azdır.

Journey II diz protezleri, metal alerjisi ve hassasiyet riskini ortadan kaldıran, aynı zamanda dayanıklılık kazandıran OXINUM (zirkonyum oksit) ile yapılmıştır. Benzer şekilde, en güvenilir diz protez sistemi haline gelen ve kalite değerlendirmesi açısından en yüksek dereceleri alan ‘’Genesis II diz protezleri’’ de dayanıklılık ve aşınmaya karşı direnç sağlayan OXINIUM maddesi içermektedir. 

Diz Protezlerinde Göz Ardı Edilmemesi Gereken Bir Sorun: Metal Alerjisi ve Hassasiyeti

‘’Vücudun protezi kabul etmemesi’’ şeklinde söylemler duymuş olabilirsiniz. Bu durumun nedeni protezde kullanılan metal malzemeye karşı gelişen alerji ve metal hassasiyetidir. Diz protezi takıldıktan sonra, eklem hareket ettikçe protez parçaları arasında aşınma olabilir ve metal parçalardan kopan metal iyonları açığa çıkabilir. Bu nadir karşılaşılan bir durum da olsa vücutta metale karşı bağışıklık tepkileri ve alerjen yan etkiler meydana gelebilir.

2017 yılında yapılan bir araştırmanın sonucunda; metal-metal parçalardan oluşan diz protezi kullanılan 22 hastanın 19’unun kanında yüksek metal iyonu seviyeleri tespit edilmiştir. Bu durum metal alerjisi olan kişiler için oldukça yüksek bir risk oluşturmaktadır.

Nikel, kobalt ve krom en sık alerjenik yan etki oluşturan metallerdir. Diz protezindeki metal alaşımına karşı oluşan alerjik duyarlılık deride egzama benzeri döküntüler veya dokuda iltihaplanma, eklem bölgesinde aşırı duyarlılık, devam eden ağrılar, şişme, sertlik, nadiren de olsa kaşıntı, saç dökülmesi, astım gibi belirtilerle ortaya çıkabilir. Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü’nün 2016 yılındaki raporuna göre vücuda  kobalt iyonları salınmasına neden olan kobalt ve kobalt bileşenleri insanlarda kansere neden olan maddeler arasında listelenmiştir. Diz protezindeki aşınma nedeniyle vücuda salınacak kobalt iyonları da kanser riski taşıyabilir.

Çalışmalar gösteriyor ki; polen, evcil hayvan gibi diğer maddelere alerjisi olan hastalarda olduğu gibi, metal alerjisi olan kişilerin çoğu tek bir metale karşı değil birden fazla metale tepki gösterebiliyor. Şekilde de görüldüğü gibi, 700 kişi üzerinde yapılan bir araştırmada, metal alerjisi olanların %39’u iki farklı metal türüne, %5’i ise beşten fazla metal türüne karşı alerjik yapıya sahip olabiliyor. Üstelik nikel, krom-kobalt gibi metal alerjisi ve hassasiyeti diz protez revizyonlarının nedenlerinden biri.

Tüm bu bilgiler göz önüne alındığında kullanılacak protezin, özellikle hassas ve alerjik yapıya sahip kişiler için güvenli olması gerekir.

Diz Protezinde Metal Alerjisine Karşı Çözüm Nedir?

Metal alerjisi ve hassasiyeti, diz protezine sahip olmak için bir engel değildir. İlk çözüm yolu doğru protez tercihidir. Metal alerjisi, alerji uzmanları tarafından yapılan bazı testler ile saptanabilir. Bu kişilerde titanyum, nikel veya kobalt-krom alaşımları gibi metallerin kullanılmadığı diz protezleri tercih edilir ve hastalar metal hassasiyetine karşı bilgilendirilmedir. Journey II ve Genesis II- OXINIUM diz protezleri, metal hassasiyeti olan hastaların ihtiyacını karşılayacak şekilde daha az nikel içerir.  Bu diz protezlerinde bulunan zirkonyum maddesinin herhangi bir bağışıklık tepkisine neden olduğu görülmemiştir.

Diğer alerjik reaksiyonlarda olduğu gibi metal alerjisine sahip kişilerin alerjiye neden olan etkenlerden uzak durması gerekir. Bu nedenle alerjik olmayan maddelerden üretilen protezler tercih edilmelidir. Aksi halde diz protez ameliyatından sonra ortaya çıkan belirtilerin tedavisi için revizyon ameliyatı gerekir, yani protez çıkarılır ve alerjiye neden olmayacak yeni protez ile değiştirilir.

Ortopedik cerrahide kullanılan protezlere karşı alerji ve hassasiyet, ameliyat olacak hastalarda endişeye neden olan durumlardan biridir. Diz protez ameliyatı sonrası metal alerjisi ve hassasiyetinden şüphelenildiğinde dikkatli bir yol izlenmelidir. Özellikle sistemik etkiler oluşturan metal alerjisinin uygun tedavisi zor olduğundan, metale karşı duyarlılık testleri ve protez tercihine önem verilmesi gerekir. Alerjen özelliği olmayan malzemelerden yapılmış protezler tercih edilmelidir.

Journey II ve Genesis II diz protez sistemlerinde kullanılan OXINIUM insanda alerjiye neden olmaz. Bu nedenle metal hassasiyeti olan hastalarda rahatlıkla kullanılabilir. Bu diz protezleri alerjen özelliği olmadığı için, hastaların vücutlarının protezi kabul edip etmeyeceği gibi bir endişe yaşamalarına da gerek yoktur. Journey II ve Genesis II OXINIUM günümüzde Türkiye’de bulunan, insanlarda metal alerjisine yol açmayan ilk ve tek diz protez sistemleridir.

Metal alerjisi ve hassasiyeti konusunda endişeleriniz varsa, bu sorunu önlemek ve seçeneklerinizi belirlemek için Op. Dr. Kayhan Turan’a danışabilirsiniz.