Dizde ağrı ve şişlik, genç sporculardan yaşlı bireylere kadar her yaş grubunda karşılaşılabilen, yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen bir sorundur. Bazen ani bir travma sonrası belirgin şişlik ve şiddetli ağrı olarak kendini gösterirken kimi zaman bir hastalığın parçası olarak gizli bir şekilde ilerleyebilir.
Diz, karmaşık bir eklem yapısına sahip olup kemik, kıkırdak, bağ, tendon ve kas gibi yapılardan oluşur. Bu yapıların herhangi birindeki bir sorun, diz fonksiyonunu bozarak ağrı ve şişliğe neden olabilir. Örneğin, dizin arka kısmındaki ağrı, Baker kisti veya tendinopati gibi durumlarla ilişkili olabilirken dizin yan tarafındaki ağrı, iliotibial bant sendromu veya yan bağ yaralanmaları gibi farklı nedenlere işaret edebilir.
Gelişen tanı ve tedavi yöntemleriyle, dizde şişlik ve ağrıya neden olan sorunlar artık çok daha etkin bir şekilde teşhis edilebilmekte ve tedavi edilebilmektedir. Bu yazıda, dizin farklı bölgelerindeki şişlik ve ağrıya yol açabilecek çeşitli durumları inceledik. Dizinizdeki şişlik ve ağrı ile ilgili olası nedenleri öğrenmek için yazımızı okumaya devam edebilirsiniz.
İçindekiler:
- Dizde Ağrı ve Şişlik Neden Olur?
- Diz Arkasında Şişlik ve Ağrı Neden Olur?
- Diz Kapağı Altında Şişlik ve Ağrı Neden Olur?
- Dizin Yan Tarafında Ağrı ve Şişlik Neden Olur?
Dizde Ağrı ve Şişlik Neden Olur?
Menisküs Yırtığı
Menisküs yırtığı, diz ekleminde yer alan yarım ay şeklindeki kıkırdak yapıların bütünlüğünün bozulmasıdır. Menisküslerden biri dizin iç, diğeri ise dış tarafında bulunur. Dizde yük dağılımı ve şok emilimi sağlayarak eklem kıkırdağını korumada rol oynar. Menisküs yırtığı meydana geldiğinde bu denge bozularak ağrı başta olmak üzere diz ekleminde çeşitli sorunlar ortaya çıkar. Bazı durumlarda yırtık, menisküs kistine yol açarak dizde şişliğe neden olur. Menisküs dokusundaki yırtık nedeniyle eklem sıvısı dışarı sızarak menisküs kisti oluşturabilir.
Menisküs Yırtığı Neden Olur?
Menisküs yırtığının başlıca sebepleri şunlardır:
- Ani Dönme: Ayak yerde sabitken dizi ani bir şekilde döndürmek, menisküsler üzerinde gerilime yol açarak yırtığa neden olabilir. En sık spor aktiviteleri sırasında bu durum yaşanır.
- Aşırı Yüklenme: Eğilerek bir şeyi kaldırmak, çömelmek veya diz üstünde uzun süre kalmak, menisküs üzerinde baskı oluşturur.
- Dize Gelen Darbeler: Dize doğrudan darbe almak, menisküs dokusuna zarar verebilir.
- Yaşa Bağlı Dejenerasyon: 40 yaş ve üzeri bireylerde, menisküs dokusu zamanla yıpranır. Bu durumda, daha küçük zorlanmalarla yırtıklar oluşabilir. Bu tip yırtıklar genel olarak kireçlenme (osteoartrit) ile birlikte görülür.
- Diğer Diz Yaralanmaları: Menisküs yırtıkları, ön çapraz bağ veya iç yan bağ gibi dizdeki diğer yaralanmalarla birlikte de görülebilir.
Menisküs Yırtığı Belirtileri
Yaygın menisküs yırtığı belirtileri şu şekildedir:
- Dizde ağrı ve şişlik
- Çömelme sırasında artan ağrı
- Dizde kilitlenme hissi
- Dizi tam olarak bükememe ya da düz tutamama
- Dizin önünde ve yan kısmında hassasiyet
- Zamanla artan sertlik veya hareket kısıtlılığı
- Dizden gelen çıtırtı sesleri
- Dizin boşluğa düştüğü hissi
Çapraz Bağ Kopması
Çapraz bağ kopması, dizdeki dengeyi ve hareketi sağlayan ön veya arka çapraz bağın tamamen yırtılmasıdır. Ön çapraz bağ; kaval kemiğinin, uyluk kemiğinin önüne kaymasını engellerken arka çapraz bağ, kaval kemiğinin geriye doğru kaymasını önler. İki bağdan herhangi birinin kopması, dizin dengesini bozarak hareket kısıtlılığına sebebiyet vermekle birlikte dizde şişlik ve ağrıya yol açar.
Çapraz Bağ Kopması Nedenleri
Ön ve arka çapraz bağ kopmaları farklı şekillerde meydana gelir. Aşağıda, her biri için sık karşılaşılan nedenler açıklanmıştır:
- Ön Çapraz Bağ:
- Ani Yön Değişiklikleri: Koşarken ya da zıplarken aniden yön değiştirmek, dizin dönmesiyle birlikte bağın zorlanmasına neden olabilir.
- Dengesiz Zıplama: Zıplama hareketi sonrası zemine hatalı bir şekilde inmek, dize aniden yük bindirebilir.
- Aniden Durma: Hızla koşarken durmaya çalışmak bağa zarar verebilir.
- Travmalar: Dizin dışarıdan darbe alması, ön çapraz bağ yırtılmalarına yol açabilir.
- Cinsiyet: Anatomik yapı, hormonal etkiler ve kas dengesizlikleri nedeniyle kadınlarda ön çapraz bağ yaralanması riski daha fazladır.
- Arka Çapraz Bağ:
- Diz Bükülüyken Dize Alınan Darbe: Trafik kazalarında dizin ön konsola çarpması veya futbol gibi sporlarda diz bükülüyken dize alınan sert bir darbe, arka çapraz bağın kopmasına neden olabilir.
- Diz Üzerine Düşme: Diz bükülüyken yere düşmek, arka çapraz bağ yaralanmalarına yol açabilir.
- Dizin Aşırı Dönmesi veya Gerilmesi: Nadiren de olsa dizin zorlanması veya aşırı dönmesi sonucu arka çapraz bağ kopması görülebilir.
- Risk Faktörleri: Erkeklerde, kadınlara oranla iki kat daha fazla görülür.
Çapraz Bağ Kopması Belirtileri
Çapraz bağ kopması belirtileri şu şekilde ortaya çıkabilir:
- Ön Çapraz Bağ:
- Yaralanma anında dizden gelen kopma sesi
- Dizde ağrı
- Hemen başlayan şişlik
- Dize yük verememe
- Hareket sırasında dizde boşluğa düşme hissi
- Yürümede zorlanma
- Arka Çapraz Bağ:
- Zamanla artan ve merdiven inerken ya da çömelirken kötüleşen ağrı
- Dizde şişlik
- Hareket kısıtlılığı
- Dizde boşluğa düşme hissi
Artrit
Artrit, eklemlerde iltihaplanmayla birlikte ağrı, şişlik ve sertliğe yol açan hastalıklar topluluğuna verilen genel bir isimdir. Başlıca türleri arasında kireçlenme (osteoartrit), romatoid artrit, gut ve enfeksiyon kaynaklı artrit bulunur. Vücuttaki çoğu eklemi etkileyebilmekle birlikte en çok diz ekleminde meydana gelir. Artrit türleri, dizdeki eklem yapısını farklı şekillerde etkileyerek dizde ağrı ve şişliğe neden olabilir.
Artrit Neden Olur?
Artrit türlerinin çeşitli sebepleri vardır. Genel olarak aşağıdaki faktörler, artrit oluşumunda rol oynar:
- Eklem Üzerindeki Aşırı Yük ve Aşınma: Vücut ağırlığının fazla olması, yaşlanma süreciyle birlikte eklem kıkırdağının yıpranması, mesleki olarak veya spor aktiviteleri sırasında dize binen tekrarlayıcı ve ağır yükler, kıkırdağın zamanla bozulmasına ve eklemde iltihaplanmaya yol açabilir.
- Bağışıklık Sisteminin Anormal Çalışması: Bağışıklık sisteminin kendi eklem dokularını yabancı olarak algılayıp onlara saldırması sonucunda eklemde yaygın ve kronik bir iltihaplanma meydana gelebilir. Romatoid artrit gibi hastalıklar bu şekilde eklem hasarına neden olur.
- Geçirilmiş Diz Yaralanmaları: Dizde meydana gelen kırıklar, bağ veya menisküs hasarları gibi ciddi travmalar, eklemin mekaniğini bozarak kıkırdakta anormal baskıya yol açar ve zaman içinde artrit gelişimini tetikleyebilir.
- Enfeksiyonlar: Bakteri, virüs veya mantar gibi mikroorganizmaların kan yoluyla veya doğrudan bir yara aracılığıyla diz eklemine ulaşması, eklem içinde septik artrite neden olarak eklem dokularına zarar verebilir.
- Genetik Yatkınlık ve Yapısal Özellikler: Ailede artrit öyküsünün bulunması, genetik yatkınlığa işaret edebilir. Ayrıca diz ekleminin veya bacağın genelindeki doğuştan gelen yapısal farklılıklar da ekleme binen yükü dengesiz dağıtarak artrit riskini artırabilir.
Artrit Belirtileri
Artrit belirtileri, hastalığın türüne ve evresine göre değişir, ancak diz bölgesinde en sık karşılaşılan belirtiler şunlardır:
- Dizde ağrı ve şişlik
- Dizde sertlik hissi
- Dizden gelen çıtırtı sesleri
- Güçsüzlük ve yürümekte zorlanma
- Eklem üzerinde ısı artışı ve kızarıklık
Kemik Kanseri
Dizde kemik kanseri, kemik hücrelerinin kontrolsüz şekilde çoğalmasıyla ortaya çıkar ve dizde ağrı ve şişliğe sebep olabilir. Kemik kanseri, kemiğin kendi hücrelerinden kaynaklı (birincil/primer) olabileceği gibi, vücudun başka bir yerindeki kanserin kemiğe yayılması (metastaz) şeklinde de meydana gelebilir. Diz bölgesinde en sık karşılaşılan kanser türü osteosarkomdur. Bununla birlikte Ewing sarkomu ve kondrosarkom da dizde ortaya çıkabilen tümörler arasında yer alır.
Kemik Kanseri Neden Olur?
Kemik kanserinin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, bazı faktörlerin riski artırdığı düşünülmektedir:
- Genetik Yatkınlık ve Kalıtsal Sendromlar: Nadir görülen bazı kalıtsal genetik faktörler veya belirli sendromların (örneğin, kalıtsal retinoblastom, Paget hastalığı, Li-Fraumeni sendromu gibi) varlığı, kemik kanserinin oluşma riskini artırdığı gözlemlenmiştir.
- Daha Önceki Kanser Tedavileri: Çocukluk çağında alınan radyoterapi (ışın tedavisi) veya bazı kemoterapi türleri, ileriki zamanlarda osteosarkom gibi belirli kemik kanseri türlerinin gelişme riskini artırabilir.
Kemik Kanseri Belirtileri
Kemik kanseri türleri farklı olsa da diz bölgesinde oluşan bazı kemik kanseri belirtileri, benzer özelliklere sahip olabilir:
- Giderek artan diz ağrısı
- Geceleri ağrıda artış
- Diz çevresinde şişlik ve kitle hissi
- Hareket kısıtlılığı ya da topallama
- Kemikte zayıflamaya bağlı olarak oluşan kırıklar
Diz Kapağı Kayması
Diz kapağının normal pozisyonundan tamamen veya kısmen çıkmasına diz kapağı kayması denir. Çoğu zaman ani bir dönme hareketi veya travma sonucu oluşur. Gençlerde, sporcularda ve anatomik yatkınlığı olan kişilerde daha sık ortaya çıkar. Tekrarlama riski yüksektir ve dizde gözle görülür bir şekil bozukluğu meydana gelebilir.
Diz Kapağı Kayması Neden Olur?
Diz kapağı kaymasına yol açabilecek bazı etkenler şunlardır:
- Travmatik Hareketler: Aniden dönmek, sıçramak ya da dizin üzerine doğrudan darbe almak, diz kapağının yerinden çıkmasına neden olabilir.
- Gevşek Bağ Yapısı: Bazı bireylerde bağ dokuları doğuştan daha gevşek olabildiğinden diz kapağı kolayca kayabilir.
- Kas Dengesizliği: İç uyluk kaslarının zayıf, dış kasların güçlü olması, diz kapağının dışa doğru çekilmesine neden olabilir.
- Anatomik Farklılıklar: Diz kapağının yüksek konumda olması veya diz kapağı oluğunun sığ olması gibi yapısal bozukluklar riski artırır.
- Doku Hastalıkları: Marfan sendromu, Ehlers-Danlos sendromu gibi bağ dokusu hastalıkları, bağların zayıflamasına yol açarak kaymayı kolaylaştırabilir.
- Doğumsal Faktörler: Down sendromlu yenidoğanlarda, küçük diz kapağı ve gelişmemiş uyluk kemiği ucu gibi nedenlerden dolayı doğuştan diz kapağı kayması görülebilir.
Diz Kapağı Kayması Belirtileri
Diz kapağı kaymasının belirtileri çoğu durumda belirgindir:
- Aniden gelişen ön diz ağrısı
- Diz şeklinde belirgin bir bozulma
- Diz kapağında dışa doğru kayma hissi
- Dizde boşluk hissi ve güvensizlik
- Dizde şişlik ve hareket kısıtlılığı
- Dizi bükme ya da diz üstüne çökmede zorlanma
Kondromalazi Patella (Koşucu Dizi)
Kondromalazi patella, diz kapağının arka yüzeyindeki kıkırdağın yumuşaması ve bozulmasıdır. Dizin ön tarafında ağrı şikayetinin yaygın bir sebebidir. Gençlerde, sporcularda ve diz eklemine sürekli yük binen kişilerde sık görülür. Kondromalazi patella hastalığında kıkırdak hasarı, diz kapağının uyluk kemiği ile uyumlu hareket edememesi sonucu oluşur. Zamanla kıkırdakta çatlak veya aşınmalar meydana gelebilir. Bu nedenle dizde şişlik ve ağrıya yol açabilir.
Kondromalazi Patella Neden Olur?
Kondromalazi patellanın kesin nedeni tam olarak anlaşılamamış olsa da bazı faktörlerin bu duruma zemin hazırladığı düşünülmektedir:
- Diz Kapağı Hizalanma Sorunları: Diz kapağının uyluk kemiği üzerindeki olukta düzgün bir şekilde hareket edememesi, kıkırdağa fazla baskı uygulayabilir ve aşınmasına neden olabilir. Kalça, bacak veya ayak yapısındaki sorunlar, bu duruma sebebiyet verebilir.
- Kas Dengesizlikleri: Dizin iç kısmındaki kas grubunun yeterince güçlü olmaması veya dizin dış kısmındaki kaslarla dengesiz çalışması, diz kapağının yanlış hizalanmasına ve kıkırdak hasarına yol açabilir.
- Aşırı Kullanım ve Tekrarlayan Stres: Koşma, zıplama veya merdiven çıkma gibi diz eklemine aşırı yük bindiren aktiviteler, diz kapağı kıkırdağında travmalara ve zamanla dejenerasyona neden olabilir.
- Travma ve Yaralanmalar: Diz kapağına doğrudan alınan bir darbe veya düşme gibi yaşanan travmalar, kıkırdak hasarına ve kondromalazi patellaya zemin hazırlayabilir.
- Anatomik Faktörler: Bazı kişilerde doğuştan gelen veya sonradan gelişen fiziksel özellikler, diz kapağının yanlış hizalanmasına ve kondromalazi patella riskinin artmasına neden olabilir.
- Kas Gerginlikleri: Bazı uyluk ve baldır kaslarındaki gerginlikler, diz kapağı hareketini etkileyerek kıkırdak üzerinde baskıya yol açabilir.
- Ayağın İçe Basması: Ayağın içine doğru basma sorunu, diz kapağı hizasını bozarak kıkırdağa zarar verebilir.
Kondromalazi Patella Belirtileri
Sık görülen kondromalazi patella belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Ön diz ağrısı
- Merdiven çıkarken veya inerken zorlanma
- Uzun süre oturduktan sonra artan diz ağrısı
- Diz çökerken ya da çömelirken batma hissi
- Diz hareketleri sırasında çıtırtı sesi
- Dizde şişlik ve hassasiyet
Prepatellar Bursit (Hizmetçi Dizi)
Prepatellar bursit, diz kapağının önünde bulunan, bursa adı verilen sıvı dolu keseciklerin iltihaplanmasıdır. Bursalar; kemik, tendon, deri ve kaslar arasındaki sürtünmeyi azaltarak hareketi kolaylaştırır. İltihapla birlikte bu kese şişer ve diz kapağının üstünde şişlik ve ağrıya neden olur. Dizin sıkça kullanıldığı ya da baskıya maruz kaldığı durumlarda ortaya çıkabilir. Bu nedenle “hizmetçi dizi” olarak da bilinir.
Prepatellar Bursit Neden Olur?
Prepatellar bursitin temel sebepleri şunlardır:
- Tekrarlayan Baskı: Uzun süre diz çökme, emekleme veya diz üstünde çalışma gibi hareketler, bursayı tahriş edebilir.
- Enfeksiyon: Bursaya bakteri bulaşması (örneğin, derideki bir kesi yoluyla) enfeksiyona yol açabilir.
- Romatizmal Hastalıklar: Gut, romatoid artrit gibi eklem hastalıkları, bursada sıvı birikimini tetikleyebilir.
- Travma: Dize alınan direkt darbe, düşme veya çarpma sonucu bursa zarar görebilir.
- Bağışıklık Sistemi Zayıflığı: Diyabet, uzun süreli kortizon kullanımı veya böbrek yetmezliği gibi durumlar, vücudun savunma sistemini zayıflatarak bursit riskini artırır.
Prepatellar Bursit Belirtileri
Prepatellar bursitin belirtileri, iltihabın tipine (akut/kronik) ve nedenine göre farklılık gösterebilir:
- Diz kapağının üstünde şişlik ve ağrı
- Bölgede kızarıklık ve ısı artışı
- Dizi hareket ettirirken artan ağrı veya sertlik
- Dizi bükme veya açma hareketlerinde azalma
- Enfeksiyon varlığında ateş
- Şişliğin olduğu bölgeye dokunulduğunda hassasiyet
Diz Kapağı Kırığı
Diz kapağı kırığı, diz kapağının bütünlüğünün bozulması, yani kırılmasıdır. Cilt yüzeyine oldukça yakın konumlandığı için diz kapağı, doğrudan gelen darbelerde kolayca hasar görebilir. Çeşitli şekilde kırık oluşumu gözlemlenebilir. Diz kapağının yalnızca iki parçaya ayrıldığı formda bir kırık meydana gelebileceği gibi, kemiğin birden fazla parçaya ayrıldığı bir yapı da söz konusu olabilir. Şiddetli durumlarda diz düz tutulamayabilir veya yürümek imkânsız hale gelebilir.
Diz Kapağı Kırığı Neden Olur?
Diz kapağı kırıkları genel olarak şu durumlarda meydana gelir:
- Dize Gelen Doğrudan Darbeler: Dizin üzerine doğrudan düşme, spor ya da trafik kazaları gibi durumlarda dize alınan sert darbeler, kemiğin kırılmasına yol açabilir.
- Kasların Aşırı Gerilmesi: Uyluk ön kaslarının (kuadriseps) ani ve çok güçlü bir şekilde kasılması, diz kapağı kemiği üzerine aşırı bir gerilim uygulayarak kemiğin kırılmasına neden olabilir.
Diz Kapağı Kırığı Belirtileri
Diz kapağı kırığında ortaya çıkabilecek yaygın belirtiler şunlardır:
- Ön diz ağrısı
- Dokunmaya karşı hassasiyet
- Şişlik
- Dizde zayıflık hissi
- Merdiven çıkmakta zorlanma
- Bacağı düz tutamama veya kaldıramama
- Etkilenen bölgede morarma
Eklem Faresi
Eklem faresi, eklem içinde serbest şekilde dolaşan küçük kemik ya da kıkırdak parçalarıdır. Eklem kıkırdağı, çeşitli sebeplerden ötürü aşınabilir ve bunun sonucunda bazı parçalar, eklemden koparak eklem boşluğuna düşebilir. Parçalar, eklem sıvısının içinde hareket edebilir ve bazen dizi hareket ettirirken bir yere takılarak hareketi engelleyebilir. Çoğu zaman mercimek ya da küçük bir madeni para büyüklüğünde olan eklem faresi, zamanla eklem yüzeyine zarar vererek kıkırdağı daha çok aşındırabilir.
Eklem Faresi Neden Olur?
Eklem faresi oluşumunun temelinde yatan çeşitli nedenler vardır:
- Travmalar: Ekleme alınan darbeler veya spor sırasında eklemi zorlamak, eklem yüzeyindeki kıkırdak veya kemik parçalarının kopmasına neden olabilir.
- Kireçlenme (Osteoartrit): Kireçlenme durumunda eklem kıkırdağı aşınır ve parçacıklar halinde ayrılarak eklem faresi oluşturabilir.
- İltihaplı Eklem Hastalıkları: Diz eklemindeki iltihaplı rahatsızlıklar (romatoid artrit, gut vs.) sonucunda eklem kıkırdağı zayıfladığından eklem faresi meydana gelebilir.
- Sinovyal Kondromatozis: Eklem zarı anormal bir şekilde büyüyerek kıkırdak yumruları üretir ve oluşan yumrular, eklem faresi haline gelebilir.
- Osteokondritis Dissekans: Eklemdeki kemik ve kıkırdak dokularının yeterince beslenememesi sonucu, bu yapıların gevşeyip kopmasıyla eklem faresi gelişebilir.
Eklem Faresi Belirtileri
Eklem faresinin varlığı, boyutuna ve eklem içindeki konumuna bağlı olarak çeşitli belirtilere yol açabilir:
- Dizde kilitlenme veya takılma
- Diz içinde bir şeyin hareket ettiği hissi
- Dizde şişlik ve hareket ettikçe artan ağrı
- Eklemden gelen çıtırdama sesleri
Patellofemoral Uyumsuzluk
Patellofemoral uyumsuzluk, diz kapağının uyluk kemiğindeki olukta düzgün hareket edememesi durumudur. Diz kapağı, normalde bu oluk içinde kayarak hareket eder. Uyumsuzluk söz konusu olduğunda diz kapağı, çoğunlukla dışa doğru kayar veya yerinden oynar. Dizin sık sık bükülmesini gerektiren sporları yapan bireylerde ve kadınlarda daha yaygındır.
Patellofemoral Uyumsuzluk Neden Olur?
Patellofemoral uyumsuzluğun gelişmesinde birçok etken rol oynayabilir. En sık karşılaşılan nedenler şunlardır:
- Kas Güçsüzlüğü: Uyluk ön kaslarının (kuadriseps) zayıf olması, diz kapağının doğru hatta kalmasını zorlaştırabilir.
- Kas Dengesizliği: Arka uyluk kasları (hamstring) ile ön uyluk kasları arasındaki dengesizlik, dizin kontrolünü etkileyebilir.
- Gevşek veya Gergin Yapılar: Diz çevresindeki bağ ve kasların çok gevşek ya da gergin olması, diz kapağının kaymasına neden olabilir.
- Fazla Kilo: Fazla vücut ağırlığı, diz üzerine binen yükü artırarak uyumsuzluğu tetikleyebilir.
- Yapısal Bozukluklar: İçe dönük dizler (valgus), düztaban ya da çok kavisli ayak yapısı gibi faktörler, diz kapağının hizasını etkileyebilir.
- Kemik Yapısı Farklılıkları: Diz kapağının bulunduğu oluğun yüzeyinin sığ olması gibi yapısal bozukluklar, uyumsuzluğa sebebiyet verebilir.
Patellofemoral Uyumsuzluk Belirtileri
Patellofemoral uyumsuzluk, şu şikayetlere yol açabilir:
- Ön diz ağısı
- Merdiven inerken ya da çömelirken artan rahatsızlık
- Dizi bükerken çıtırtı sesi
- Dizde takılma hissi
- Diz kapağının kayacakmış gibi hissettirmesi
- Dizin boşluğa düşecekmiş gibi hissettirmesi
- Dizde şişlik
- Şiddetli vakalarda diz kapağının tamamen yerinden çıkması (dislokasyon)
Hoffa Yağ Yastığı Sıkışma Sendromu
Hoffa yağ yastığı sıkışma sendromu, diz kapağının altında bulunan ve şok emilimi sağlayan yağ yastığının (Hoffa yağ dokusu) diz eklemi içerisinde sıkışmasıdır. Bu yağ dokusu, sinir açısından zengin olduğu için şiddetli ağrıya yol açar. Koşucular, bisikletçiler ve dizini sürekli büken kişilerde görülme sıklığı daha yüksektir.
Hoffa Yağ Yastığı Sıkışma Sendromu Neden Olur?
Hoffa hastalığı çoğu durumda dizin aşırı zorlanması ya da travma sonucunda gelişir:
- Tekrarlı Darbeler: Diz üzerine sık sık alınan küçük darbeler, yağ yastığının tahriş olmasına neden olabilir.
- Zorlayıcı Sporlar: Koşu, bisiklet veya askeri antrenman gibi dizin yoğun kullanıldığı aktiviteler, bu soruna zemin hazırlayabilir.
- Diz Travması: Diz kapağı çıkığı, burkulma ya da ön çapraz bağ yırtıkları, Hoffa yağ yastığında sıkışmaya yol açabilir.
- İltihaplanma: Yağ yastığı, zengin sinir ve damar yapısı nedeniyle iltihaba karşı oldukça hassastır. Oluşan iltihaplanma, zamanla dokunun kalınlaşıp sertleşmesine neden olabilir.
- Eski Yaralanmalar: Önceden yaşanmış diz travmaları sonrası oluşan yara dokusu, yağ yastığının sıkışmasına yol açabilir.
Hoffa Yağ Yastığı Sıkışma Sendromu Belirtileri
Bu sendromun belirtileri, çoğunlukla dizin ön kısmında meydana gelir ve günlük hareketleri etkileyebilir:
- Dizin ön tarafında hissedilen yanma veya sızı şeklinde ağrı
- Diz düz pozisyondayken artan rahatsızlık
- Diz kapağı çevresinde hassasiyet
- Diz hareketlerinde kısıtlılık
Diz Kapağı Altında Şişlik ve Ağrı Neden Olur?
Patellar Tendinit
Patellar tendinit, diz kapağını kaval kemiğine bağlayan patellar tendonun iltihaplanması sonucu ortaya çıkar. Atlayıcı dizi olarak da adlandırılır (jumper’s knee), çünkü sıçrama hareketleri içeren sporlarla uğraşan kişilerde (basketbol, voleybol gibi) daha sık görülür. Patellar tendinit çoğu zaman diz kapağının hemen altında ağrıya neden olur.
Patellar Tendinit Neden Olur?
Patellar tendinit nedenleri arasında şunlar yer alabilir:
- Aşırı Kullanım ve Dize Yüklenme: Sıçrama, koşma veya ani yön değiştirme gibi tekrarlayan hareketler içeren sporlar veya aktiviteler, tendona aşırı yük bindirebilir.
- Ani Aktivite Artışı: Antrenman yoğunluğunun veya sıklığının aniden artırılması, tendonu zorlayabilir.
- Yetersiz Isınma ve Esneme: Egzersiz öncesinde yeterli ısınma ve esneme yapılmaması, tendonu yaralanmaya daha yatkın hale getirebilir.
- Zayıf Kaslar: Zayıf kalça kasları, patellar tendon üzerindeki yükü artırabilir.
- Sert Zemin: Egzersiz için uygun olmayan sertlikteki zeminlerde spor yapmak, tendonu zorlayabilir.
- Yapısal Sorunlar: Bacaklardaki uzunluk farkları, düztabanlık gibi problemler, tendonda fazladan yük yaratabilir.
Patellar Tendinit Belirtileri
Patellar tendinit olan kişilerde çeşitli belirtiler ortaya çıkabilir:
- Çömelme veya merdiven çıkma gibi hareketler sırasında oluşan ve çoğunluğu diz kapağının alt kısmında hissedilen ağrı
- Uzun süre oturduktan sonra ağrıda artış
- Tendonun çevresine dokunulduğunda hassasiyet
- Diz kapağı altında şişlik
Osgood-Schlatter
Osgood-Schlatter hastalığı, ergenlik dönemindeki ve büyüme çağındaki çocuklarda görülen, büyüme ağrısı olarak da adlandırılan bir sorundur. Diz kapağının altında yer alan ve kaval kemiğine bağlanan patellar tendonun aşırı zorlanması sonucu gelişen bir büyüme plağı iltihabıdır. Bu nedenle diz kapağının altında şişlik ve ağrı meydana gelir.
Osgood-Schlatter Neden Olur?
Osgood-Schlatter hastalığının temel nedeni, büyüme döneminde diz kapağı tendonunun kaval kemiğine bağlandığı noktaya aşırı yük binmesidir. Şu faktörler etkili olabilir:
- Hızlı Büyüme: Kemiklerin hızla uzadığı dönemlerde tendonlar gerilebilir.
- Tekrarlayan Diz Hareketleri: Koşma ve zıplama gibi tekrarlayıcı hareketler, tendona sürekli baskı yapar.
- Yoğun Spor: Dizlerin çok kullanıldığı sporlarla uğraşmak riski artırır.
- Sert Kuadriseps ve Hamstring Kasları: Bu kasların gergin olması, diz üzerindeki yükü artırabilir.
Osgood-Schlatter Belirtileri
Aşağıdaki Osgood-Schlatter semptomları oluşabilir:
- Diz kapağı altında sert şişlik
- Diz kapağının altında ağrı ve hassasiyet
- Fiziksel aktiviteyle kötüleşen ağrı
- Uyluk kemiğinin ön ve arkasında bulunan kaslarda gerginlik hissi
Sinding-Larsen-Johansson Sendromu
Sinding-Larsen-Johansson sendromu (SLJ), genel olarak 10-14 yaş arasındaki çocuklarda ve gençlerde görülen, diz kapağının altındaki büyüme plağında gerçekleşen bir rahatsızlıktır. Diz kapağı ile kaval kemiğini birbirine bağlayan patellar tendonun, diz kapağına bağlanma noktasını etkileyerek burada ağrı ve şişliğe neden olur.
Sinding-Larsen-Johansson Sendromu Neden Olur?
Sinding-Larsen-Johansson sendromunun en yaygın nedeni, patellar tendonun aşırı kullanımıdır. Şu durumlarda ortaya çıkabilir:
- Yoğun Spor Aktiviteleri: Koşu, zıplama, futbol, basketbol gibi bacakları ve dizleri çok zorlayan sporlar, bu hastalığa sebep olabilir.
- Büyüme Dönemi: Çocukların kemik, kas ve tendonlarının hızla değiştiği büyüme dönemlerinde, dizlere binen yük artabilir.
- Tekrarlayan Hareketler: Sürekli aynı hareketleri yapmak, patellar tendona fazla baskı uygulayabilir.
Sinding-Larsen-Johansson Sendromu Belirtileri
Sinding-Larsen-Johansson sendromunun belirtileri arasında şunlar yer alabilir:
- Merdiven çıkarken, çömelirken veya spor yaparken şiddetlenen, diz kapağının altında hissedilen keskin ağrı
- Diz kapağının çevresinde ve altında şişlik
- Bölgeye dokununca artan hassasiyet
- Dizin normalde olduğu kadar bükülememesi
Diz Arkasında Şişlik ve Ağrı Neden Olur?
Baker Kisti
En sık karşılaşılan diz arkasında şişlik nedenlerinden biri Baker kistidir. Diz eklemi içindeki eklem sıvısının bir kese içinde birikmesiyle Baker kisti oluşur. Çocuklarda eklem kapsülünün, dizin arka tarafında fıtıklaşmasıyla meydana gelir. Yetişkinlerde ise genel olarak dizdeki başka bir sorunun, örneğin kireçlenme (osteoartrit) veya menisküs yırtığı gibi durumların bir sonucu olarak ortaya çıkar. Eklem zarı, bu gibi sorunlar nedeniyle çok fazla eklem sıvısı üretir. Dolayısıyla bu fazla sıvı, dizin arkasında birikerek Baker kistini oluşturur.
Baker Kisti Neden Olur?
Baker kistinin oluşmasına neden olabilecek başlıca faktörler şunlardır:
- Artrit Türleri: Romatoid artrit, osteoartrit gibi hastalıklar, eklem sıvısı üretimini artırarak kist oluşumuna neden olabilir.
- Menisküs Yırtıkları: Menisküste meydana gelen yırtıklar, eklem içinde sıvı artışına ve dolayısıyla Baker kistine zemin hazırlayabilir.
- Diz Travmaları: Diz çevresindeki bağ, kıkırdak ya da menisküslerin yaralanması, kist gelişimini tetikleyebilir.
- Dizin Aşırı Kullanımı: Sürekli tekrarlayan hareketler yapılması veya dize aşırı yüklenilmesi sebebiyle diz ekleminde sıvı birikimi ve kist gelişimi meydana gelebilir.
Baker Kisti Belirtileri
En sık ortaya çıkan Baker kisti belirtileri şu şekildedir:
- Diz arkasında şişlik
- Dizin arkasında ağrı
- Fiziksel aktiviteyle birlikte ağrıda artış
- Dizin arkasında dolgunluk hissi ve gerginlik
Kist patladığında diz arkasındaki sıvı, baldır bölgesine yayılabilir ve baldırdan aşağıya su akıyormuş hissi ile birlikte şiddetli ağrı oluşabilir. Bu durum bazen derin ven trombozu ile karıştırılabilir.
Tendinopati
Tendinopati, tendonlarda şişlik ve hasar oluşmasıdır. Tendonlar, kasları kemiklere bağlayan güçlü dokulardır. Diz arkasında bulunan bazı tendonların tendinopatisi, bu bölgede şişlik ve ağrıya neden olabilir. Tendinopati, çoğu zaman diz arkasında bulunan şu tendonları etkiler:
- Hamstring tendonları
- Gastroknemius (baldır kası) tendonu
- Popliteus tendonu
Tendinopati Neden Olur?
Tendinopatinin gelişiminde aşağıdaki faktörler rol oynar:
- Tekrarlayan Hareketler: Koşu, zıplama gibi sürekli tekrar gerektiren aktiviteler, tendonları zorlayarak hasara yol açabilir.
- Aşırı Kullanım: Spor veya fiziksel aktivitelerde tendonların kapasitesinin üzerinde kullanımı, tendinopati riskini artırır.
- Yetersiz Isınma ve Esneme: Egzersiz öncesi uygun ısınma ve esneme hareketlerinin yapılmaması, tendonların esnekliğini azaltarak yaralanma riskini yükseltir.
Tendinopati Belirtileri
Diz arkasında tendinopati olduğunda şu belirtiler görülebilir:
- Diz arkasında ağrı ve şişlik
- Hassasiyet
- Kaslarda güçsüzlük ve hareket kısıtlılığı
Dizin Yan Tarafında Ağrı ve Şişlik Neden Olur?
İliotibial Bant Sendromu
İliotibial bant sendromu, uyluğun dış kısmında yer alan, kalçadan başlayıp dizin dış tarafına kadar uzanan iliotibial bandın aşırı sürtünmesi sonucu oluşur. Sürtünme, çoğu zaman iliotibial bandın, dizin dış tarafındaki kemikli bir çıkıntı üzerinden tekrar tekrar geçmesiyle meydana gelir. İliotibial bant sendromu, genel olarak dizin yan tarafında ağrıya neden olur ve koşucularda sık görülür.
İliotibial Bant Sendromu Neden Olur?
İliotibial bant sendromunun gelişimine rol oynayan temel nedenler şunlardır:
- Aşırı Kullanım: Koşu, bisiklet gibi tekrarlayan diz bükme hareketleri, iliotibial bandın aşırı kullanımına neden olur.
- Kalça Kaslarının Zayıflığı: Kalçanın dış yanındaki kasların zayıf olması, iliotibial banda daha fazla yük binmesine neden olabilir.
- Yanlış Antrenman Teknikleri: Hatalı koşu şekli veya antrenman yoğunluğundaki ani artışlar, hastalık riskini artırır.
- Eğimli Yüzeylerde Koşu: Sürekli aynı yöne eğimli yüzeylerde koşmak, hastalığın gelişiminde rol oynayabilir.
- Anatomik Faktörler: Bacak uzunluk farkı veya ayak yapısındaki sorunlar (içe basma gibi), sendroma yatkınlığı artırabilir.
İliotibial Bant Sendromu Belirtileri
İliotibial bant sendromu belirtileri, çoğu kişi için aktivite sırasında belirginleşir ve dinlendikten sonra azalabilir. Belirtiler, aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Dizin yan tarafında hissedilen yaygın ağrı
- Dizi bükerken çıtırdama veya takılma hissi
- Dizin yan tarafında hassasiyet
Yan Bağ Yaralanmaları
Yan bağ yaralanmaları, dizin iç ve dış kısmında bulunan bağların kısmen veya tamamen yırtılmasıdır. Yan bağlar, dizin yanlara doğru hareketini kontrol eder. İç yan bağ, dış yan bağa göre daha sık hasar alır. Dış yan bağ yaralanmaları, genel olarak diğer yapılarının hasarıyla birlikte görülür. Futbol gibi doğrudan temas gerektiren sporlarla uğraşan bireylerde yan bağ yaralanmaları daha sık gözlemlenir.
Yan Bağ Yaralanması Nedenleri
Yan bağ yaralanmaları çoğu zaman dize yan taraftan gelen bir kuvvet sonucu meydana gelir:
- İç Yan Bağ:
- Dizin Dış Tarafına Gelen Darbe: Dizi içe doğru (diğer dize doğru) iten, dizin dış tarafına alınan doğrudan bir darbe, iç yan bağa zarar verebilir.
- Dizin Aniden İçe Bükülmesi: Ayak sabitken dizin içe doğru bükülmesi de iç yan bağ üzerinde gerilime yol açabilir.
- Dış Yan Bağ:
- Dizin İç Tarafına Gelen Darbe: Dizi dışarıya doğru iten, dizin iç tarafına alınan bir darbe, dış yan bağın zarar görmesine neden olabilir.
- Dizin Aniden Dışa Bükülmesi: Ayak sabitken dizin dışa doğru bükülmesi, dış yan bağda hasara yol açabilir.
Yan Bağ Yaralanması Belirtileri
Yan bağ yaralanmalarında oluşan belirtiler, bağın hangi tarafında olduğuna bağlı olarak değişebilir:
- Dizin iç veya dış yan tarafında ağrı ve hassasiyet
- Şişlik ve morarma
- Dizde boşluğa düşme hissi
Pes Anserinus Bursiti
Pes anserinus bursiti, dizin iç kısmında yer alan ve tendonların kemik üzerinde rahatça kaymasını sağlayan kesenin (bursa) iltihaplanmasıdır. Merdiven çıkma veya oturduktan sonra kalkma gibi hareketlerde dizin iç kısmında ağrıya yol açar. Orta yaşlı, kilolu kadınlarda ve diz kireçlenmesi (osteoartrit) olanlarda daha sık görülür.
Pes Anserinus Bursiti Neden Olur?
Pes anserinus bursiti, çeşitli sebeplerden ötürü ortaya çıkabilir:
- Tekrarlayan Hareketler ve Aşırı Kullanım: Basketbol gibi yana doğru ani hareketlerin yapıldığı sporlar, bursada tahrişe neden olabilir.
- Uyluk Arka Kası (Hamstring) Gerginliği: Hamstring kaslarının gergin olması, ilgili tendonlar aracılığıyla bursa üzerinde sürekli bir baskı uygulayarak iltihaplanmaya yol açabilir.
- Doğrudan Alınan Darbeler: Dizin iç kısmına alınan doğrudan bir darbe, bursada iltihaplanmayı tetikleyebilir.
- Vücut Yapısı ve Duruş Bozuklukları: Aşırı kilo, dizlerin içe doğru açılı olması (valgus diz), düztaban gibi anatomik özellikler, dizin iç kısmına binen yükü artırarak bursit riskini yükseltebilir.
- Eşlik Eden Rahatsızlıklar: Diz kireçlenmesi ve diyabet gibi bazı kronik rahatsızlıkların varlığı, pes anserinus bursiti görülme sıklığını yükseltir.
Pes Anserinus Bursiti Belirtileri
Dizin yan tarafında ağrı hissedilmesi, pes anserinus bursitinin en belirgin belirtilerinden biridir:
- Diz eklem çizgisinin yaklaşık 2-5 cm altında, dizin iç tarafında hissedilen ağrı
- Oturur pozisyondan ayağa kalkarken, merdiven çıkarken veya inerken ağrının şiddetlenmesi
- Bacak bacak üstüne atarken ağrı hissetme
- Ağrıyan bölgeye dokunulduğunda hassasiyet
- Dizin yan tarafında şişlik veya ısı artışı
- Diz hareketlerinde kısıtlılık veya rahatsızlık
Sonuç
Dizde şişlik ve ağrı, vücudun karmaşık eklemlerinden biri olan diz ekleminde çeşitli sorunların habercisi olabilir. Şişliğin ve ağrının yeri, başlangıç şekli, süresi ve eşlik eden belirtileri, altta yatan nedeni belirlemek konusunda ayırt edici özelliğe sahiptir.
Diz eklemindeki şişlik ve ağrıların ayırıcı tanısı, kapsamlı bir tıbbi değerlendirme gerektirir ve erken teşhis, tedavi başarısını doğrudan etkiler. Hastalar, travma öyküsü olmaksızın gelişen, istirahat ile geçmeyen veya ateş, kilo kaybı gibi belirtilerle seyreden diz şişliği ve ağrılarda vakit kaybetmeden bir ortopedi uzmanına başvurmalıdır. Kalıcı eklem hasarını önlemek ve yaşam kalitenizi artırmak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
