İçindekiler
- Omuz Eklemi Nasıl Bir Eklemdir?
- Ne Zaman Omuz Protezi Yapılır?
- Omuz Protez Ameliyatı Gerektiren Rahatsızlıklar Nasıl Teşhis Edilir?
- Omuz Protezi Çeşitleri Nelerdir?
- Kimlere Omuz Protezi Yapılmaz?
- Omuz Protez Ameliyatı Nasıl Yapılır?
- Omuz Protez Ameliyatının Riskleri ve Komplikasyonları Nelerdir?
- Omuz Protezi Ameliyatından Sonra İyileşme Ne Kadar Sürer?
- Omuz Protezinden Sonra İşe Dönüş Ne Zaman Olur?
Omuz eklemi, vücudumuzdaki diğer eklemlere göre daha geniş bir hareket açıklığı ile hareket eden eklemimizdir. Omuz protezi ameliyatı, omuz ekleminde kireçlenmesi olan ve ciddi omuz kırıklarından sonra ağrıyı geçirmek, eklemdeki hareketliliği yeniden sağlamak, gücünü ve işlevini geri kazandırmak için yapılan oldukça başarılı bir ameliyattır. Omuz ekleminde hasarlı olan eklem yüzleri protez denilen yapay bir eklem ile değiştirerek ağrı ve fonksiyon bozukluğu düzeltilir. Ameliyattan bir yıl sonra, hastaların %95’inde omuz eklemi ağrısız ve fonksiyonel hale gelir.
Omuz Eklemi Nasıl Bir Eklemdir?
Omuz eklemi kalça eklemine benzer şekilde top ve yuva eklemidir. Humerus (üst kol kemiği) üst ucundaki baş kısmı ile skapula’ın (kürek kemiği) glenoid denilen yuva kısmı arasındaki oluşan bir eklemdir. Vücudumuzdaki diğer eklemlerden daha geniş bir hareket aralığına sahiptir. Omuz eklemini saran çevre kas ve tendonlar eklemi destekler ve eklemi hareket ettirir (Resim 1).
Humerusun yuvarlak başı kürek kemiğindeki yuvaya oturur. Bu kemiklerin temas halindeki yüzeyleri, hareket sırasında birbiri üzerinde kaymasını sağlayan kıkırdak adı verilen pürüzsüz bir doku ile kaplıdır. Eklem zarı (sinoviyal membran) omuz ekleminin kıkırdak yüzey dışında kalan tüm yüzeylerini kaplar. Sağlıklı ve normal bir omuz ekleminde eklem zarı, kıkırdağı yağlayan ve omuzumuzdaki hemen hemen her türlü sürtünmeyi ortadan kaldıran az miktarda eklem sıvısı üretir.
Ne Zaman Omuz Protezi Yapılır?
Omuz protezi ameliyatı, fonksiyonlarını kaybetmiş ve omuz ağrısı olan hastalarda diğer tedavi yöntemlerinden fayda sağlanamadığı durumlarda uygulanır. Genellikle ilk uygulanan tedavi yöntemleri ilaç tedavisi, eklem içi iğne tedavileri ve fizik tedavidir.
Peki hangi durumlarda omuz protezi ameliyatı yapılmalıdır?
- Günlük temel yaşam aktivitelerini engelleyen, uykudan uyandıran omuz ağrısında
- Omuz ekleminde hareket kısıtlılığında
- Omuz eklemi kireçlenmesinde
- Ciddi düzeyde omuz liflerinin yırtılması sonucu gelişen kireçlenme, ağrı ve fonksiyon bozukluklarında
- Omuz eklemindeki kemiklerin avasküler nekrozu olarak tanımlanan kemik çürümesinde ve tümörlerinde
- Kırık tedavisinin ve iyileşmesinin mümkün olmadığı yaşlı hastalardaki parçalı omuz kırıklarında
- Romatizmal eklem hastalıklarının sebep olduğu eklem kireçlenmesinde omuz protezi ameliyatı uygulanmaktadır.
Omuz Protez Ameliyatı Gerektiren Rahatsızlıklar Nasıl Teşhis Edilir?
Omuz eklemindeki kireçlenmeyi teşhis etmek için röntgen filmi çoğu zaman yeterli olur. Bazı durumlarda hastanın kemik bütünlüğünü değerlendirmek için bir bilgisayarlı tomografi de gerekebilir. Omuz eklemindeki kas ve liflerin durumunu değerlendirmek için manyetik rezonans görüntüleme (MR) yapılabilir. Sinir hasarı olabileceğinden şüphelenildiği durumlarda sinirlerin değerlendirilmesi için bir EMG testi veya sinir iletim tetkikleri de istenebilir.
Omuz Protezi Çeşitleri Nelerdir?
Tüm omuz protez çeşitleri temel olarak bir baş ve başın oturduğu yuvadan oluşur. Ancak tasarım ve çalışma prensipleri farklıdır. Bu protezler yarım omuz protezi, total omuz protezi ve ters omuz protezi olarak sıralanabilir.
Bu omuz protezinde, eklem yuvasına plastik polietilen soket (yuva), protez ameliyatlarında kullanılan özel bir yapıştırıcı ile (çimento) kemiğe tutturulur. Alt tarafta ise humerus (üst kol) kemiği kanalının içine yerleştirilen sap (titanyumdan imal edilir) kısmı üzerine metal baş (krom-kobalttan imal edilir) yerleştirilir. Bu protezin yapılması için hastanın omuz eklemini saran liflerin (rotator manşet) sağlam olması ve işlev görmesi gerekir (Resim 2).
- Ters Omuz Protezi
Bu protez tipinde de protez parçaları metal ve plastiktir, ancak tersine çevrilmiştir. Metal baş kısmı eklem yuvasına takılır. Humerus kemiğinin üst ucuna ise metal sap üzerine plastik polietilen yuva takılır (resim 3). İleri yaştaki hastalarda omuz liflerinin yırtık olduğu ve işlevsel olmadığı durumlarda protez, omuz etrafındaki kasların gücü ile ekleme hareket ve fonksiyon kazandırır.
Normal omuz ekleminde humerus üst ucundaki top gibi olan baş kısım hafif çukur olan yuvaya oturtulur. Omuz eklemini çevreleyen tendonlar, hem eklemi sabitler hem de hareket etmesine yardımcı olur. Ancak bazen tendonlar ciddi şekilde hasar görür, yırtılır veya işlev görmez. Bu gibi durumlarda klasik tam omuz protezinde kullanılan protezi yerinde tutacak ve/veya hareket ettirecek tendonlar olmadığından, omuz işlev görmeyecektir.
Ters omuz protezinin tasarım mantığı şu şekildedir; ters omuz protezi ile omuzun yönlenmesi değiştirilir. Normal anatominin ters halidir. Bu şekliyle omuz çalışma mekanizması değiştirilir ve kaslar daha fonksiyonel, avantajlı hale gelir. Hasta kolunu çok daha yükseğe hareket ettirebilir.
- Yarım Omuz Protezi
Bu protez tipinde omuz ekleminin yarısı değiştirilir. Glenoid denilen eklem yuvasına protez parçası yerleştirilmez. Humerus kemiğinin kanal kısmına yerleştirilen sap kısmının üzerine metal baş takılır. Bu metal baş, hastanın doğal eklem yuvasına oturur (resim 4). Bu protez tipi daha çok parçalı humerus üst uç kırıklarının tedavisinde tercih edilir.
Kimlere Omuz Protezi Yapılmaz?
Aşağıda belirtilen durumlarda omuz protezi ameliyatının yapılmaması gerekir;
- Hastanın ağrısı günlük yaşam aktivitelerini etkilemiyorsa,
- Omuz protezinin işlev görmesini sağlayacak omuzdaki kas ve tendonlarda sinir hasarı veya felçten işlevsel değilse,
- Omuz ekleminde iltihap varsa
Omuz Protez Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Geleneksel total omuz protezi ameliyatında, hasarlı olan humerusun baş kısmı metal bir baş ile değiştirilir ve glenoid (eklem yuvası) pürüzsüz bir plastik yuva ile değiştirilir. Ters omuz protezinde ise humerus denilen üst kol kemiğine metal sap üzerine plastik yuva yerleştirilir, glenoid denilen eklem yuvasına ise metal baş benzeri bir parça konulur. Humerus başının ciddi parçalanmış kırıklarında ise yarım omuz protezi yapılır. Parçalı kırık kemiği yerine, humerus içine yerleştirilen metal sap üzerine metal baş konulur ve eklem yuvasına herhangi bir işlem yapılmaz.
Omuz Protez Ameliyatının Riskleri ve Komplikasyonları Nelerdir?
Omuz protezi ameliyatının komplikasyonları nadirdir, görülebilen komplikasyonlar;
- Protez çıkığı
- Enfeksiyon
- Sinir hasarı
- Protez gevşemesi
- Hareket kısıtlılığı
Omuz Protezi Ameliyatından Sonra İyileşme Ne Kadar Sürer?
Ameliyat sonrası iyileşme süresi kişiden kişiye değişir ve aynı zamanda geçirdiğiniz ameliyatın türüne de bağlıdır. İyileşme genellikle 6-10 hafta sürer.
Ameliyattan sonraki gün omuz hareketlerine başlanarak fizik tedavi süreci başlar. Genellikle omuzun daha kolay hareket ettiği ve gıcırdatma hissinin kaybolduğu hemen fark edilir.
Ameliyattan sonra yumuşak dokuların iyileşmesi için erken rehabilitasyon aşamasında bir kol askısı kullanılır. Kol askısı duş alırken ve egzersiz yaparken çıkarılabilir. Fizik tedavi ile eklem hareketleri artırılır ve kaslar güçlendirilir. Ameliyattan sonraki ilk ay beş kilodan daha ağır bir şey kaldırılmaması gerekir. Ayrıca kolu yukarı kaldırmak, bir şeye uzanmak, itmek veya çekmek gibi faaliyetlerden kaçınmak gereklidir.
Altı haftanın sonunda kol askısı çıkarılır ve kas gücünün durumuna bağlı olarak omuz aktif olarak kullanılmaya başlanır.
Omuz Protezinden Sonra İşe Dönüş Ne Zaman Olur?
Ameliyat sonrası işe dönüş süresi omuz hareketlerine ve kas gücüne bağlıdır. 3 hafta sonra masa başı çalışmaya dönüş mümkündür. Daha ağır fiziksel aktivitenin ve gücün gerektiği işlere dönüş ortalama 4-6 ay isteyebilir. Ameliyat öncesi omuz kaslarının ve tendonlarının durumu ve gücü, hastanın iyileşme sürecinde önemli bir role sahiptir. Ameliyattan önce kaslar ve tendonlar iyi durumdaysa iyileşme süreci daha kolay olacaktır.
