İçindekiler:

• MR (Manyetik Rezonans) Nedir?
• MR Nasıl Çekilir? Hastanın Deneyimi
• MR Çalışma Prensibi Nedir?
• MR Görüntüleme Ne İçin Kullanılır?
• BT (Bilgisayarlı Tomografi) Nedir?
• MR, Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve Röntgen Arasındaki Farklar
• MR Görüntüleme Güvenli midir?
• MR Çekiminin Yan Etkileri Var mı?
• MR Kime Çekilmez?
• Eklem Protezi ve İmplantı Olan Hastalarda MR Çekimi Yapılır Mı?

Eklem protezi veya metal implant olan kişilerde MR (emar), yani manyetik rezonans görüntüleme çekimi yapılıp yapılamayacağı pek çok hasta için cevabı bilinmeyen bir soru ve endişe kaynağı olabiliyor. Genellikle diz veya kalça protezi ameliyatı sonrası metal implant parçalarının hastayı veya MR cihazının düzgün çalışmasını etkileyebileceği düşünülür. Peki, implantı olan hasta MR çektirebilir mi? MR çekimi kimlere yapılamaz?

Vücudumuz, organize halde çalışan bir fabrika gibidir. Bazen yapılardan herhangi birinde hasar meydana geldiğinde sorunun kaynağını görme ihtiyacı duyulur. Çoğu zaman sadece fiziksel muayeneler veya dış gözlemler yeterli olmaz ve vücudun içinin görüntülenmesiyle sorunun teşhis edilmesi gerekir.

Röntgen, manyetik rezonans (MR) , bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görsel tarama yöntemleri vücudun belirli bölgelerinin görüntülenmesini sağlayan tarama türleridir. Manyetik rezonans görüntüleme (MR) tekniği ile x-ışınlarına veya iyonlaştırıcı radyasyona ihtiyaç duymadan vücuttaki organların ve dokuların ayrıntılı görüntüleri elde edilir.

Bir yaralanma, hastalık süreci veya anormal bir durumun mevcut olup olmadığını gösteren görüntüler oluşturmak için hızla değişen manyetik alanlar, radyo dalgaları ve bilgisayar kullanılarak MR taraması gerçekleştirilir (Resim 1).

MR cihazı güçlü bir manyetik alan oluşturduğundan, bu manyetik alanla etkileşime girebilen metallerin varlığı hastaya zarar verebilir veya görüntünün bozulmasına neden olabilir. Bu nedenle; kalp pili, koklear implant, yapay kalp kapakçıkları gibi implantları olan hastalara genellikle MR önerilmez. Ancak günümüzde MR görüntüleme cihazlarının çoğu ortopedik implantlarla uyumludur ve manyetik alandan etkilenmeyen implantlar kullanıldığında eklem protezi olan hastalarda MR çekimi bir sorun oluşturmaz.

MR (Manyetik Rezonans) Nedir?

MR veya emar olarak bildiğimiz manyetik rezonans görüntüleme, vücudun iç yapısını ayrıntılı bir şekilde görüntülemek için güçlü bir manyetik alan, radyo dalgaları ve bir bilgisayar kullanan, radyasyon içermeyen (röntgen veya tomografinin aksine) bir tıbbi görüntüleme tekniğidir.

MR makinesi, güçlü mıknatıslar içeren büyük bir tüp gibidir. Peki MR neyi görüntüler? MR ile organların, yumuşak dokuların, kemiklerin, eklemlerin ve diğer tüm iç yapıların (göğüs, kalp, kan damarları ve karaciğer vs.) kesitsel ve üç boyutlu görüntüleri elde edilebilir.

MR makinesi, bir tüpe benzer ve tarayıcının içine doğru taşınan düz bir yatak bulunur. MR çekimi sırasında bu yatağa uzanırsınız. Vücudunuzun görüntüleme yapılacak kısmına bağlı olarak baş veya ayaklardan başlayarak yatak cihaza doğru taşınır. Manyetik alan ve radyo dalgaları kullanılarak MR çekimi gerçekleştirilir (Resim 2).

MR Nasıl Çekilir? Hastanın Deneyimi

MR cihazı, bu alanda eğitim almış radyoloji teknikerleri tarafından ayrı bir odadan kontrol edilir. Çekim süreci genellikle şu şekilde işler:

• Hazırlık Aşaması: MR makinesi devasa ve çok güçlü bir mıknatıs olduğu için, çekim odasına girmeden önce üzerinizdeki tüm metal eşyaları çıkarmanız istenir. Bunlar; takılar (küpe, kolye, piercing), saat, gözlük, işitme cihazı, metal tokalı giysiler, bozuk para, kredi kartı ve cep telefonu gibi eşyalardır. Genellikle metal içermeyen, rahat bir hastane önlüğü giymeniz istenir.
• Çekim Aşaması: MR cihazının hareketli masasına uzanırsınız. Radyoloji teknisyeni, incelenecek vücut bölgesine koil (coil) adı verilen özel bir sargı yerleştirebilir. Bu sargı, daha net sinyaller almayı sağlayan bir antendir. Görüntülenecek alanın büyüklüğüne ve incelenen duruma bağlı olarak bir MR çekimi 15 ila 90 dakika arasında sürebilir. Görüntü kalitesinin net olması için bu süre boyunca hastanın mümkün olduğunca sabit durması çok önemlidir.
• Çekim Sonrası: Masa, cihazdan dışarı kaydırılır ve çekim tamamlanır. Çekim sonrası genellikle hemen günlük yaşantınıza dönebilirsiniz.

Tarama sırasında, ritmik ve güçlü tıklama sesleri duyulur. Bu sesler, tarama işleminin beklenen bir parçasıdır ve endişelenmenizi gerektiren bir durum yoktur.

MR Çalışma Prensibi Nedir?

Manyetik rezonans çalışma prensibi, temel olarak vücudumuzdaki su molekülleri ve manyetizma arasındaki etkileşime dayanır. Süreç dört temel adımda gerçekleşir:

1. Vücudumuzdaki Minik Mıknatıslar: İnsan vücudunun yaklaşık %60’ı sudan (H2​O) oluşur. Her su molekülü, merkezinde proton adı verilen ve küçük birer mıknatıs gibi davranan parçacıklar içeren hidrojen atomlarına sahiptir. Normalde protonlar, vücudumuzda rastgele yönlere dönük olarak durur.
2. Hizalanma: Hasta, MR cihazının oluşturduğu güçlü manyetik alanın içine girdiğinde dağınık haldeki protonlar hizaya girer. Tıpkı bir pusulanın iğnesinin her zaman kuzeyi göstermesi gibi, protonlar da ana manyetik alanla aynı yönde dizilir.
3. Uyarılma: MR cihazı, bu hizalanmış protonları geçici olarak yollarından saptırmak için kısa bir radyo dalgası sinyali gönderir. Bu sinyaller, protonların enerji alarak farklı bir yöne dönmesine neden olur.
4. Sinyalin Dinlenmesi ve Görüntünün Oluşturulması: Radyo dalgası kesildiğinde protonlar gevşeyerek eski hizalarına geri dönerken aldıkları enerjiyi yine bir radyo sinyali şeklinde geri yayarlar. İşte MR’ın sırrı buradadır:
5. Farklı dokulardaki (yağ, kas, kemik, su) protonlar, farklı hızlarda gevşer ve farklı güçte sinyaller yayar.
6. Cihazın hassas alıcıları, dokulardan gelen bu farklı sinyalleri toplar.

Bilgisayar, milyonlarca protondan gelen sinyal verilerini işleyerek vücudun iç kısmının son derece ayrıntılı, kesitsel bir görüntüsünü oluşturur.

Peki MR zararsız mı? MR görüntüleme yöntemi iyonlaştırıcı radyasyon içermez, tamamen manyetik alan ve radyo dalgaları prensibiyle çalışır. Bu sayede radyasyonun neden olabileceği zararlı etkilere yol açmadığından son derece güvenli ve zararsız bir yöntem olarak kabul edilir.

MR Görüntüleme Ne İçin Kullanılır?

Manyetik rezonans görüntüleme tekniği, vücudun farklı bölümlerini etkileyebilecek çok sayıda potansiyel problemi veya anormal durumu teşhis etmek için kullanılır. Genel olarak MR çekimi, sağlıklı veya anormal dokular arasındaki farklılıkları gösterebilen resimler oluşturur.

Beyin, omurga, eklemler (örneğin diz, omuz, kalça, bilek ve ayak bileği), karın, pelvik bölge, göğüs, kan damarları, kalp ve vücudun diğer kısımlarını incelemek için MR çekimi istenebilir. Böylece şikayetlerinizle ilgili durumu teşhis etmek, tedavi planlamak ve daha önce uygulanan bir tedavinin ne kadar etkili olduğunu değerlendirmek için MR görüntüleme kullanılabilir.

MR çekimi, ortopedik sorunları teşhis ve tedavi etmek için kullanılan önemli yöntemlerden biridir. Ortopedi doktorları kemikleri, kasları, bağ ve tendonları, kıkırdağı ve omurgayı etkileyen bozuklukları ve yaralanmaları doğru bir şekilde teşhis edebilmek ve uygun tedavi planı oluşturmak için MR, röntgen, bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görüntüleme yöntemlerine başvurabilirler (Resim 3).

MR çekimi ile yumuşak dokuların ve kemik yapılarının güvenilir ve ayrıntılı görüntüleri elde edilir. Böylece sorunlu bir kas, bağ, tendon veya kıkırdak teşhis edilebilir. Ayrıca kireçlenme, bel fıtığı, kalça veya pelvik problemler gibi sorunlar tanımlanabilir.

BT (Bilgisayarlı Tomografi) Nedir?

Bilgisayarlı tomografi ya da kısaca BT, vücudun iç yapısını detaylı bir şekilde incelemek için X-ışınları ve gelişmiş bir bilgisayar teknolojisi kullanan bir tıbbi görüntüleme yöntemidir. Bu teknikle vücudun incelenen bölgesinin kesitsel (dilimli) görüntüleri oluşturulur.

Vücudun etrafında 360 derece dönerek yüzlerce farklı açıdan röntgen çeken ve bu görüntüleri bir bilgisayar aracılığıyla birleştirerek organların, kemiklerin ve yumuşak dokuların üç boyutlu bir haritasını oluşturan gelişmiş bir röntgen cihazı olarak düşünebilirsiniz.

Modern BT cihazları saniyeler içinde tüm vücudu tarayabilir. Özellikle acil durumlarda hayati önem taşıyan kararlar almak için çok değerlidir. Kemiklerden yumuşak dokulara, beyin dokusundan akciğerlere kadar hemen her organ ve sistemi net bir şekilde görüntüleyebilir. Özellikle kemik kırıkları, tümörler, enfeksiyonlar ve damar tıkanıklıklarının tespitinde tercih edilebilir.

BT’nin en büyük dezavantajı, iyonlaştırıcı radyasyon (X-ışını) kullanmasıdır. Vücudumuzdaki hücrelerin içinde iyonizasyon olayı gerçekleştiğinde, hücrenin en önemli molekülü olan DNA’ya zarar verebilir. Bu nedenle özellikle çocuklarda ve gençlerde, tıbbi olarak kesin gerekli olmadıkça tekrarlayan çekimlerden kaçınılır.

Ayrıca BT; kas, bağ, tendon, beyin ve omurilik gibi yumuşak dokuları detaylı göstermede MR kadar hassas değildir.

Röntgen (X-Ray) Nedir?

Röntgen, vücudun iç yapısını (özellikle kemikler gibi sert dokuları) düşük dozda X-ışını (iyonlaştırıcı radyasyon) kullanarak görüntüleyen, tıbbın en eski, hızlı ve yaygın görüntüleme yöntemlerinden biridir. Temelde, vücudun farklı dokularının X-ışınlarını ne kadar emdiğine veya geçirdiğine bağlı olarak bir “gölge fotoğrafı” oluşturur.

Röntgen hızlı, kolay ulaşılabilir ve düşük maliyetli bir görüntüleme yöntemidir. Ancak kas, bağ, tendon, menisküs veya fıtık gibi yumuşak doku problemlerini göstermek konusunda yetersizdir. Örneğin bir dizdeki bağ yırtığı röntgende görülemez. Bu tür durumlarda yumuşak dokuların detaylı incelenmesi için MR, kemik yapılarının daha ayrıntılı değerlendirilmesi için ise bilgisayarlı tomografi (BT) tercih edilir.

MR, Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve Röntgen Arasındaki Farklar

Ortopedik sorunlardan iç organ hastalıklarına kadar birçok rahatsızlığın teşhisinde kullanılan bu üç görüntüleme yöntemi, farklı teknolojiler kullanır ve farklı avantajlar sunar. Peki hangisi hangi durumda tercih edilir?

• Röntgen: Kırık, çıkık ve bazı kemik tümörlerini saptamada ilk basamak yöntem olarak kabul edilir. İki boyutlu görüntü sağlar, ancak yumuşak dokuları göstermez.
• BT: Röntgenin daha gelişmiş formudur. Çok sayıda kesit alarak 3 boyutlu görüntü oluşturur. Kemik, iç organ ve travma değerlendirmelerinde kullanılır. İyonlaştırıcı radyasyon içerdiği için sık tekrarı risklidir.
• MR: Radyasyon içermez, manyetik alan kullanır. Yumuşak doku, bağ, menisküs ve organ görüntülemek için uygulanır. Bazı implantlara sahip olan kişilerde kullanılmayabilir.

Genellikle kırık, kafa travması veya iç kanama şüphesinde BT; kas, bağ veya organ hasarında ise MR tercih edilir. Hangi yöntemin gerekli olduğuna doktorunuz karar verir.

Unutmayın: röntgen ve BT taramalarının her ikisi de görüntü üretmek için iyonlaştırıcı radyasyon kullanır. Özellikle sık tekrarlanan BT taramalarında vücudun radyasyona maruz kalması, başta kanser olmak üzere birçok riski barındırır. Yüksek yoğunlukta radyasyona maruz kalmak hücrelere ve DNA’ya zarar verebilir, genetik hasara yol açabilir ve sağlık açısından risk oluşturur.

MR Görüntüleme Güvenli midir?

MR , ağrısız ve güvenli bir görüntüleme yöntemidir. Görüntüleme sırasında kullanılan manyetik alan, bilinen herhangi bir doku hasarına neden olmaz ve işlem sırasında iyonlaştırıcı radyasyon (X-ışını) kullanılmaz. Bu nedenle MR, radyasyon içeren yöntemlere kıyasla daha güvenli kabul edilir.

Ancak bazı özel durumlarda dikkatli olunması gerekir:

• Kalp pili, beyin anevrizma klipsi veya koklear implant gibi metal implantı olan kişilerde MR çekimi sakıncalı olabilir.
• Hamileliğin erken döneminde zorunlu olmadıkça tercih edilmez.
• Kapalı alan korkusu (klostrofobi) olan kişiler MR sırasında zorlanabilir. Bu durumda modern MR cihazları, geniş tünel yapıları ve hasta–teknisyen iletişimi sayesinde hastanın konforu sağlanır.

MR taraması sırasında kullanılan manyetik alanların ve radyo dalgalarının insan vücudu için bir risk oluşturup oluşturmayacağına dair kapsamlı araştırmalar yapılmış ve bir risk olduğunu gösteren herhangi bir sonuç bulunmamıştır. Bu durum MR taramalarının güvenilir işlemlerden biri olduğunu göstermektedir. Ayrıca, manyetik rezonans görüntüleme radyasyon içermediğinden, bu yöntem sırasında radyasyona maruz kalma riski yoktur.

MR Çekiminin Yan Etkileri Var mı?

MR çekiminin kendisi, kullanılan manyetik alan ve radyo dalgaları açısından bilinen herhangi bir yan etkiye neden olmaz. Bu nedenle MR, güvenli bir görüntüleme yöntemidir.

Ancak bazı özel durumlarda yan etkiler ortaya çıkabilir:

• Kapalı alan korkusu (klostrofobi) veya yoğun kaygısı olan hastalarda, sakinleştirici ilaç (sedatif) verilebilir. Bu ilaçlar nadiren hafif baş dönmesi veya uyku hali gibi yan etkilere yol açabilir.
• İlaçlı MR (kontrastlı MR) sırasında damar yoluyla verilen gadolinyum bazlı kontrast maddeler, kısa süreli baş dönmesi, mide bulantısı veya hafif alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Çok nadir de olsa ciddi alerjik reaksiyon görülebilir.

Genel olarak MR çekimi, radyasyon içermemesi ve bilinen ciddi bir yan etkisinin bulunmaması nedeniyle tıpta en güvenli görüntüleme yöntemlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Kontrastlı MR

Kontrastlı MR, görüntülemenin daha ayrıntılı yapılabilmesi için çekim sırasında hastaya damar yolu ile kontrast madde (boya maddesi) verilerek yapılan manyetik rezonans görüntüleme (MR) yöntemidir. Kontrast maddeler genellikle güvenlidir, ancak nadiren baş dönmesi, bulantı veya alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Ayrıca böbrek fonksiyonları bozulmuş kişilerde kontrast kullanımı dikkatle değerlendirilmelidir.

MR Kime Çekilmez?

MR görüntüleme sırasında güçlü bir manyetik alan oluştuğu için bazı kişilerde çekim yapılması sakıncalı olabilir.

• Kalp pili, beyin anevrizma klipsi, nörostimülatör, koklear implant gibi elektronik veya metalik cihazı olanlarda MR genellikle yapılmaz. Ancak yeni nesil MR uyumlu cihazlarda bu durum değişebilir.
• Vücudunda metalik yabancı cisim (özellikle gözde veya damarlarda) olanlarda da risk vardır.

Peki MR hamilelere zarar verir mi?

• MR, radyasyon içermediği için teorik olarak güvenli kabul edilir. Ancak amniyotik sıvıda ısınma ihtimaline karşı hamileliğin ilk 3 ayında zorunlu olmadıkça çekilmez.
• Daha ileri aylarda kontrastsız MR yapılabilir.
• Hamileyseniz veya olabileceğinizi düşünüyorsanız mutlaka doktorunuza bildirin.

Eklem Protezi ve İmplantı Olan Hastalarda MR Çekimi Yapılır Mı?

Eklem protezi olan hastalarda, özellikle ameliyat sonrası gelişebilecek komplikasyonların değerlendirilmesi veya revizyon cerrahisi planlaması için MR çekimi gerekebilir. Yapılan bilimsel çalışmalar, diz protezi sonrası komplikasyonu olan hastalarda MR görüntülemenin tanı, takip, risk sınıflandırması ve cerrahi planlamada önemli katkılar sağladığını göstermektedir. Burada önemli olan protezde ferromanyetik olarak bilinen mıknatıstan etkilenen metallerin kullanılıp kullanılmadığıdır.

MR çekimine dair en merak edilen ve endişe duyulan konulardan biri diz ve kalça protezi olan hastalarda MR taramasının yapılıp yapılmayacağıdır.

MR cihazı güçlü manyetik alan kullandığından, vücutta bulunan bazı metaller bu alanla etkileşime girerek risk oluşturabilir veya görüntünün kalitesini bozabilir. Ancak bu durum her implant için geçerli değildir.

• Kalp pili, işitme için koklear implant, eski tip beyin anevrizma klipsleri gibi bazı implantlara sahip hastalarda MR önerilmemektedir.
• Ortopedik protezler, plak, vida ve dental implantlar ise genellikle manyetik değildir (ferromanyetik olmayan alaşımlar içerir) ve MR çekimine engel oluşturmaz.

Yani vücudunuzda metal bir parça olması, kesinlikle MR taraması yaptıramayacağınız anlamına gelmez.

Ortopedik ve dental implantlar metal olmalarına rağmen manyetik değildir (demir içermezler). Ameliyattan sonra yaklaşık 6 hafta beklenmesi önerilir, böylece protezin çevresindeki dokular iyileşir ve implant sabitlenir. Ancak protez çevresinde MR sırasında görüntü bozulmaları olabilir. Günümüzde geliştirilen metal artefakt azaltıcı MR teknikleri (MARS-MRI) bu sorunu önemli ölçüde azaltmaktadır.

Sonuç olarak eklem protezi veya ortopedik implantı olan hastalarda MR çekimi, güvenlik protokollerine uyulduğu sürece güvenli kabul edilmektedir. Diz veya kalça protezi sonrasında MR taraması yaptırmak için genellikle bir engel yoktur.

Bazı eski MR tarama ekipmanları protezinizle uyumlu olmayabilir, ancak günümüzde MR görüntüleme cihazlarının çoğu eklem protezi parçalarıyla uyumlu ve güvenlidir. MR taramasıyla ilgili herhangi bir risk olup olmadığından emin olmak için tarama yaptırmadan önce doktorunuzu ve MR çekimini gerçekleştirecek teknik ekibi bilgilendirmeyi unutmayınız.

Sık Sorulan Sorular

MR’da Radyasyon Var mı?

Hayır, MR (manyetik rezonans) görüntülemede kesinlikle radyasyon yoktur. MR görüntüleme, güçlü manyetik alanlar ve radyo dalgaları kullanarak çalışır, bu nedenle iyonlaştırıcı radyasyon içermez.

MR Zararlı Mı?

MR, doğru koşullar altında ve doğru hastaya uygulandığında bilinen uzun vadeli bir zararı olmayan, son derece güvenli bir görüntüleme yöntemidir. Bunun en büyük sebebi, iyonlaştırıcı radyasyon içermemesidir. Vücudunuza hücrelere zarar verme potansiyeli olan X-ışınları gönderilmez. Manyetik alan ve radyo dalgalarının vücut dokuları üzerinde bilinen kalıcı bir olumsuz etkisi yoktur.

MR Ne İçin Çekilir?

Bir doktorun MR istemesinin temel amacı, bir hastalığı teşhis etmek, mevcut bir durumun ciddiyetini belirlemek, tedaviye karar vermek veya tedavinin başarısını takip etmektir. MR; eklemleri, kıkırdakları, bağları, menisküsleri, kasları ve tendonları, yani yumuşak dokuları detaylı bir şekilde gösterir. Ortopedi doktoru, kemiğin kendisinden çok etrafındaki ağrıya, hareket kısıtlılığına veya işlev kaybına neden olan bağ, kas, kıkırdak gibi yapılardan şüpheleniyorsa doğru teşhisi koymak ve en uygun tedaviyi planlamak için MR ister.

MR Kaç Dakika Sürer?

MR’ın ne için çekildiğine ve vücudun hangi bölgesinin incelendiğine bağlı olarak MR süresi değişir. Standart süre yoktur. Genel olarak bir MR çekimi ortalama 20 ila 60 dakika arasında sürer. Ancak bazı durumlarda bu süre 15 dakikaya kadar kısalabilir veya 90 dakikayı aşabilir.

Emar Sonucu Ne Zaman Çıkar?

MR (emar) sonucunun çıkma süresi, çekimin yapıldığı kuruma, incelemenin aciliyetine ve çekimin karmaşıklığına göre büyük ölçüde değişiklik gösterir. Öncelikle şunu bilmek gerekir: MR sonucu çekim biter bitmez elinize verilen CD veya filmler değildir. Asıl sonuç, bu görüntülerin bir radyoloji uzmanı (radyolog) tarafından detaylı bir şekilde incelenip yorumlanmasıyla hazırlanan tıbbi rapordur.