Protez Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci: Kapsamlı Rehber

Kalça ve diz eklemi, gündelik yaşamda aktif olarak kullanılan eklemlerdir. Kireçlenme veya travmaya bağlı bir durumdan dolayı bu eklemler eskisi kadar aktif kullanılamayabilir. Bu durumda eklemlerin eski işlevini kazanması için protez ameliyatı olmak gerekebilir. Protez ameliyatları; hastaların yaşam kalitesini artırmak ve ağrılarını azaltmak amacıyla uygulanır. Böylece hastalar yeniden gündelik yaşamlarına, işlerine veya sevdikleri uğraşlara geri dönebilirler.

Protez ameliyatı, kalıcı bir tedavidir. Ancak iyileşme sürecinin başarılı bir şekilde tamamlanabilmesi için hastaların da birtakım sorumlulukları vardır. İyileşme süreci aslında ameliyat öncesi hazırlıklar ile başlar. Ameliyat sonrası ise hastalar nelerle karşılaşacaklarını öğrenmeli ve ona göre önlemlerini almalıdır. İyileşmenin zamana yayılan bir süreç olduğu ve her aşamada farklı ihtiyaçların bulunduğu unutulmamalıdır.

İçindekiler:

Ameliyattan Beklentiler

Protez ameliyatı sonrası hasta memnuniyetini belirleyen en önemli etkenlerden biri beklentilerdir. Eğer ameliyat öncesindeki beklentiler, ameliyat sonrasında karşılanmazsa hastalar ameliyatın başarısız olduğunu düşünebilir. Ancak protez ameliyatının sonuçları hastanın durumuna göre değişkenlik gösterir.

Ameliyat öncesindeki ağrılarınız, sağlık durumunuz ve işlev seviyeniz; ameliyat sonucunu etkiler. Örneğin: Şiddetli ağrılar hissediyorsanız; obezite, diyabet (şeker hastalığı), hipertansiyon, kalp hastalığı gibi rahatsızlıklarınız varsa; sigara kullanıyorsanız ameliyat sonrasında daha fazla ağrı hissedebilirsiniz ve işlev seviyeniz daha düşük olabilir.

Ameliyat sonrasında herhangi bir hayal kırıklığı yaşamamak için gerçekçi beklentiler geliştirmek çok önemlidir. Doktorunuzla tedavi sürecini planlarken, protez ameliyatının size sağlayacağı sonuçları ayrıntılı olarak konuşmalısınız. Beklentilerinizi gerçekçi bir şekilde belirlerseniz, sonuçlardan daha fazla memnun kalabilirsiniz. Nelerle karşılaşacağınızın farkında olarak, yeni yaşamınıza daha kolay uyum sağlayabilirsiniz.

Ameliyattan Sonraki İlk 24 Saat

Yaşamsal Bulguların İzlenmesi: Ameliyattan çıktıktan sonra, ilk olarak yaşamsal bulgularınız (kalp atış hızı, kan basıncı gibi) ve anesteziden kaynaklanan bir yan etki (kusma gibi) gösterip göstermediğiniz izlenir. Çeşitli ilaçlar verilir. Bu ilaçlar ağrı kesici, kan sulandırıcı ve enfeksiyonu önlemek için antibiyotikleri içerebilmektedir.

Fizyoterapist Rehberliğinde İlk Hareket: Ameliyattan birkaç saat sonra yardım alarak yataktan kalkabilirsiniz. Fizyoterapistiniz size eşlik eder ve yürüteç gibi ortopedik bir cihaz yardımıyla yürümenize yardımcı olur. Böylece kan dolaşımınız artar, kan pıhtısı oluşma riski azalır. Yani rehabilitasyon süreci ameliyattan hemen sonra başlar. Ancak bazı durumlarda, hastalar başka rahatsızlıklarından (tansiyon gibi) dolayı hemen ayağa kalkamayabilir. O yüzden ameliyattan sonraki gün de yürüyebilir.

Duruma Özel Rehabilitasyon Planı:Ameliyat sonrası, fizyoterapistiniz hastane içinde ve evde yapmanız gerekenlerle ilgili bir eğitim verir. Bu eğitim; yatağa nasıl girip çıkacağınızı, ortopedik cihazları nasıl kullanacağınızı, diz protezi ameliyatı sonrası merdiven çıkma ve yapmanız gereken egzersizleri içerir. Ayrıca fizyoterapistiniz ameliyatlı bölgeye ne kadar yük vermeniz gerektiği, protezi ameliyatı sonrası yatış pozisyonu, oturma ve eğilme pozisyonları hakkında rehberlik eder.  Refakatçiniz olarak bulunan kişiler de bu eğitimi dikkatle dinlemelidir. Genellikle ameliyattan sonraki 24 saat içinde egzersizlere başlamanız gerekir. Egzersiz planına uymanız, normal aktivitelerinize daha hızlı dönmenize yardımcı olacaktır.

CPM Cihazı

Doktorunuz, kalça protezi ameliyatı veya diz protezi ameliyatı sonrası CPM (Continious Passive Motion – Sürekli Pasif Hareket) cihazı kullanmanızı önerebilir. CPM cihazı, ameliyatlı bölgenin yavaşça bükülmesine ve düzleşmesine yardımcı olur. Böylece ameliyat sonrası ödem ve ağrı gibi komplikasyonların önlenmesi, hareket aralığının ve eklem işlevselliğinin artması amaçlanır. Ayrıca CPM cihazı daha hızlı bir şekilde taburcu olmanıza katkı sağlar.

Ameliyattan sonraki 24 saat içinde (genellikle taburcu olmadan), CPM cihazı kullanımına başlanabilir. CPM cihazı, uyku ve fizik tedavi dışında günde 8 saate kadar uygulanabilir. Bazı durumlarda taburcu olduktan sonra evde de kullanmak gerekebilir. Ortalama olarak 2 hafta boyunca devam edilir.

DVT Tedavi Cihazı

DVT tedavi cihazı; kan akışını artırmak, derin damarlardaki kan pıhtısını yani DVT (Derin Ven Trombozu) riskini azaltmak için tasarlanmış özel bir cihazdır. Bu cihaz büyük cerrahi operasyon geçirmiş, uzun süre yoğun bakımda kalmış veya evde hareketsiz kalabilecek hastalar için önerilir.

Derin ven trombozu (DVT) vücudun derinlerindeki damarlarda oluşan kan pıhtısıdır. Çoğu durumda bu pıhtı, alt bacaktaki damarların birinde görülür. Bacaklardaki damarlarda kanın kalbe doğru ilerlemesine yardımcı olan küçük kapakçıklar bulunur. DVT (Derin Ven Trombozu) bu kapakçıklara zarar verebilir. Daha ileriki aşamalarda ise akciğere ulaşarak, pulmoner emboliye (akciğer pıhtısı) yol açabilir.

DVT tedavi cihazında bacakların etrafını saran manşetler bulunur. Bu manşetler hava ile dolarak, bacakları sıkar. Böylece kan akışını artırır ve kan pıhtısı riskini ortadan kaldırır. DVT tedavi cihazı kullanımına ameliyattan hemen sonra başlanabilir ve 1 hafta boyunca kullanılabilir.

Hastaneden Taburcu Olma Süreci

Hastanede kalış süreniz, iyileşme hızınıza bağlı olarak 1 ila 4 gün arasında değişiklik gösterebilir. Fakat belirli bir aşamaya gelmeden taburcu olmanız, iyileşme sürecinizi olumsuz etkileyebilir. O yüzden taburcu olmanız için aşağıdaki kriterleri karşılamanız beklenir:

• Kendi başınıza yatağa girip çıkabilmek
• Ağrılarınızın kabul edilebilir düzeylere inmesi
• Yemek yiyebilmek ve sıvı tüketebilmek
• Protez ameliyatı sonrası tuvalet kullanabilmek
• Kısa mesafeleri, ortopedik cihaz (yürüteç, baston veya koltuk değneği gibi) yardımıyla yürüyebilmek
• Ameliyat sonrası iki-üç basamak merdiven inip çıkabilmek
• Ev için verilen egzersizleri yapabilmek
• Düşme gibi kazaları önlemek için gerekli tedbirleri anlamış olmak

Eğer yukarıdaki becerileri henüz yapamıyorsanız taburcu olmanız güvenli olmayabilir. Bu yüzden hastanede kalış süreniz uzayabilir. İyileşme süreciniz için gerekli olan desteği ve bakımı almak, uzun vadede daha etkili bir iyileşme sağlayabilir.

Ameliyat Sonrası Evdeki İlk 2 Hafta

Ameliyat sonrası evde geçen ilk 2 hafta en önemli aşamalardan biridir. Bu aşamada ameliyat yarasının bakımı, kişisel bakım, egzersiz gibi konulara dikkat etmek ve düşme riski barındıran aktivitelerden kaçınmak gerekir. Bunların dışında enfeksiyon, kan pıhtısı gibi durumları yaşamamak için gerekli önlemler alınmalıdır.

Ortalama olarak ameliyattan 14 gün sonra dikişleriniz alınır. Bu süre durumunuza göre daha da uzayabilir. Dikişleriniz alınana kadar yara bakımı konusunda birtakım hususlara dikkat etmelisiniz. Eğer dikkat etmezseniz enfeksiyon riski ortaya çıkabilir.

Bu süreçte duş alamayacağınız için vücudunuzu ve yara bölgesinin etrafını temiz tutmak amacıyla sünger banyosu yapmalısınız. Ancak dikişlerinize ve yara bölgesine hiçbir şekilde sıvı temas ettirmemelisiniz. Doktorunuzun önerdiği şekilde pansumanınızı yenilemeli ve bandajı değiştirmelisiniz.

Dikişleriniz alındıktan sonra banyo veya duş yapabilir, ortopedik bir cihaz olmadan yürümeye başlayabilirsiniz. Ameliyat sonrası ilk günler biraz zorlu geçebilir. Ancak gün geçtikçe daha rahat hareket etmeye ve gündelik işlerinizi daha kolay yapmaya başlayacaksınız.

Protez Ameliyatı Sonrası Yara Bakımı

Evdeki iyileşme süreciniz boyunca ameliyat yaranızın bakımını doğru ve özenli yapmak, enfeksiyon oluşumunu önlemek için önemlidir. Ameliyat yaranızın doğru bakımı için aşağıdaki genel önerilere uymalısınız:

• Yara bölgesini temiz ve kuru tutun.
• İlk sargı çıkarıldıktan sonra su geçirmez bir sargı ile duş alabilirsiniz.
• Ameliyat yarasının pansumanı ve bandajı ilk olarak ameliyathanede uygulanır. Ortalama olarak her 3-4 günde bir pansumanın yenilenmesi ve bandajın değiştirilmesi gerekir.
• Bazı durumlarda (akıntı gibi) her gün pansuman uygulamak ve bandajı değiştirmek gerekebilir. Bu işlem için tam kapsamlı sağlık merkezlerine gidilebilir. Gerekli hijyenik koşullar sağlanırsa evde de yapılabilir.
• Ameliyat dikişleri klinikte alınır. Bazı durumlarda dikişler deri altına yapıldığı için çıkarılmasına gerek kalmaz.
• Ameliyattan 6 hafta sonrasına kadar, yaranızın olduğu bölgeyi suyun içine sokmayın. Yani küvet, havuz ve deniz gibi ortamlarda suya girmeyin.

Eğer ameliyat yaranızın olduğu bölgede kızarıklık, sıcaklık, akıntı, şişlik, ağrı kesiciye rağmen geçmeyen şiddetli ağrılar veya koku gibi belirtiler varsa enfeksiyon kapmış olabilirsiniz. Bu tür durumlarda mutlaka doktorunuza danışın.

Ameliyat Sonrası Görülebilecek Normal Belirtiler

Diz veya kalça protezi ameliyatı sonrası ağrı, şişlik ve morarma görülmesi; iyileşme sürecinin bir parçasıdır. Hastalar, bu belirtilerin ilk haftalar içinde hızla iyileştiğini fark edecektir. Yine de ağrı, şişlik ve morarmayı yönetebilmek için hastaların yapabilecekleri bulunmaktadır. Belirtilerde ne yapılması gerektiği konusu, sonraki başlıklarda anlatılacaktır.

Ameliyat sonrası görülebilecek normal belirtiler aşağıdaki gibidir:

• Ameliyat sonrasında birkaç hafta ağrı görülebilir.
• Ameliyattan sonra şişlik, genel olarak 2-3 hafta sürer. Ancak 3 ila 6 ay arasında da devam edebilir.
• Ameliyattan sonra morarma, 1 ila 2 hafta sürebilir.
• Ameliyattan sonra dizlerinizden veya kalçanızdan ses gelebilir. Bu durum genellikle bir sorundan kaynaklı değildir ve zamanla azalır. Ancak beraberinde ağrı, şişlik veya eklem deformitesi görülüyorsa doktorunuza danışmalısınız.

Ameliyat Sonrası Ağrı Kontrolü

Diz ve kalça protezi ameliyatının amaçlarından biri, şiddetli ağrıları gidermektir. Ancak ameliyatı takip eden günlerde hastalar, ameliyat öncesine göre daha şiddetli ağrılar yaşayabilirler. Protezi ameliyatı sonrası şiddetli ağrı normaldir ve genellikle geçicidir. Yine de uygun müdahaleler yapılmalıdır. Eğer bu müdahaleler yapılmazsa, iyileşme ve rehabilitasyon süreci aksayabilir.

Ağrıları yönetebilmek için birçok yöntem bulunmaktadır. Doktorunuz, sizin durumunuza en uygun ağrı kontrolü yöntemlerini aktaracaktır. Aşağıdaki yöntemler ise ameliyat sonrası ağrıları gidermek için uygulanabilir.

• İlaç: Doktorunuzun önerdiği ilaçlarla ağrılarınızı kontrol altına alabilirsiniz. Opioid ağrı kesici ilaçlar oldukça etkilidir. Ancak ağrının en yoğun olduğu zamanlarda kullanılabilir. Yan etkileri olduğu için mümkün olan en kısa sürede opioid olmayan ağrı kesicilere geçmek gerekir.
• Buz Uygulaması: Ağrılı bölgeye soğuk uygulamak; sinir uçlarını uyuşturur, şişliği, iltihaplanmayı ve ağrıları azaltır.
• Aktivite: Yatarak veya tek bir pozisyonda oturarak çok fazla zaman geçirmek; ağrıya, kas kramplarına ve yorgunluğa neden olabilir. Fiziksel olarak aktif olmak ise iyileşme sürenizi kısaltır ve kan pıhtılaşması riskinizi azaltır.
• Dinlenme: Aktif ve hareketli olmak iyileşmeniz için önemlidir. Ancak vücudunuzun tolere edebileceğinden fazla aktiviteye katılmamalısınız. Uygun miktarda hareket ettikten sonra dinlenmek çok önemlidir.
• Aromaterapi: Aromaterapide vücudunuzun doğal rahatlama ve iyileşme yeteneğini teşvik etmek için uçucu yağlar kullanılır. Araştırmalar aromaterapi kullanımının ağrı, anksiyete (kaygı), mide bulantısı ve uykusuzluk (imsomnia) gibi durumların azalmasına yardımcı olduğunu göstermiştir.
• Masaj: Masaj; kas gerginliğini, stresi ve ağrıları azaltmaya yardımcı olur. Ancak dikişler alındıktan sonra yapılabilir.
• Efloraj (Nazik Masaj): Efloraj, çok az veya hiç basınç içermeyen bir masaj türüdür. Bu masajda kaslarınızı gevşetmek için cildinize nazik vuruşlar yaparsınız ve kan akışınız hızlanır. Nazik masajı da dikişler alındıktan sonra yapabilirsiniz.
• Duş: Dikişleriniz alınana kadar yaralı bölgeyi hiçbir şekilde sıvıyla temas ettirmemelisiniz. Ancak dikişleriniz alındıktan sonra sıcak bir duşa girmek ağrılarınızı azaltabilir, kaslarınızı gevşetebilir ve rahatlamanızı sağlayabilir.
• Nefes Teknikleri: Rahatlamanızı sağlayan nefes teknikleriyle ağrılarınızı azaltabilirsiniz. Çünkü bazı nefes tekniklerini uyguladığınızda kalp atış hızınız yavaşlar, kan basıncınız düşer ve kaslarınıza giden kan akışı artar.
• Çevre Değişiklikleri: Işıkları kısmak, perdeleri indirmek, televizyonu kapatmak ve odanızın sıcaklığını ayarlamak gibi basit değişikliklerle daha iyi dinlenebilirsiniz.
• Yatarken Pozisyon Değişikliği Yapmak: Eğer sıklıkla yatakta dinlenmek durumundaysanız en az 2 saatte bir pozisyon değiştirin. Kalçanızın, sırtınızın ve başınızın uygun hizada olması, kas gerilmelerini ve sırt ağrılarını gidermek için iyi bir yoldur.

Ameliyat Sonrası Şişlik Yönetimi

Protez ameliyatı sonrası bacakta şişlik olması, iyileşme sürecinde görülebilecek normal bir durumdur. O yüzden endişe uyandırmamalıdır. Ameliyattan sonraki 6 ay boyunca, şişlikler azalarak devam edebilir.

Şişlikleri azaltmak için uygulayabileceğiniz yöntemler aşağıdaki gibidir:

• Egzersizler: Fizyoterapistinizin önerdiği egzersizleri uygulayarak şişliklerinizi azaltabilirsiniz.
• Bacağınızı Yüksekte Tutmak: Bacağınızı doktorunuzun önerdiği biçimde yüksekte tutmak, şişliklerinizin azalmasına yardımcı olabilir.
• Buz Uygulaması: Buz uygulaması veya soğuk kompresler, ameliyatlı bölgedeki şişliği ve iltihabı azaltmak için çok etkili bir yöntemdir.

Eğer iyileşme sürecindeyken yeni ve şiddetli bir şişlik olursa mutlaka doktorunuza bildirin. Çünkü bu enfeksiyonun bir işareti olabilir.

Protez Ameliyat Sonrası Morarma Yönetimi

Diz veya kalça bölgesindeki morarmalar, ameliyattan sonra 1 ila 2 hafta devam edebilir. Morarma, deri altında kan birikmesi sonucu oluşan renk değişikliğidir. Doktorunuz, ameliyat sonrası derin ven trombozu riskini azaltmak için kan sulandırıcı ilaçlar verir. Bu da morarmayı artırabilir.

Morarmalar, iyileşme sürecinin normal bir parçasıdır ve zamanla azalacaktır. Bacakları yüksekte tutmak, iltihaplanma ve morarmayı azaltabilir. Morarmanızda beklenmedik bir durum geliştiğinde mutlaka doktorunuza danışın.

Ameliyat Sonrası Görülebilecek Sorunlar

Günümüzün teknolojisiyle yapılan diz ve kalça protezi ameliyatları güvenlidir. Ancak her ameliyatta olduğu gibi bu işlemlerde de komplikasyon riski bulunmaktadır. Komplikasyon olup olmayacağı genel sağlığınız, yaşınız ve doktorunuzun önerilerine uyup uymadığınız gibi etkenlere bağlıdır. Tedavi süreciniz boyunca, doktorunuz komplikasyon riskleri hakkında sizi bilgilendirecek ve önlem almak için yönlendirecektir.

Kan Pıhtısı ya da Derin Ven Trombozu (DVT)

Ameliyat sonrası kan pıhtısı ya da derin ven trombozu gelişme ihtimali vardır. Bu durum tehlikesiz gibi görünse de akciğerlere veya beyne ulaşırsa ciddi sonuçlara yol açabilir. Derin ven trombozu belirtileri genellikle ameliyattan iki hafta sonra ortaya çıkar. Bu belirtiler, çoğunlukla bacakta belirli bir bölgede görülür ve aşağıdaki gibidir:

• Kızarıklık
• Şişlik
• Ağrı
• Sıcaklık

Kan pıhtısı riskini azaltmak için aşağıdaki yöntemler uygulanabilir:

• DVT tedavi cihazı kullanımı
• Alt bacak egzersizleri
• Bacakları yüksekte tutmak
• Uzun süre oturmak yerine düzenli hareket etmek
• Kan sulandırıcı ilaç kullanımı

Protez Ameliyatı Sonrası Enfeksiyon

Eğer ameliyat edilen eklemin içine bakteri girerse enfeksiyon görülür. Herhangi bir cerrahi müdahalede olduğu gibi protez ameliyatı sonrası enfeksiyon riski mevcuttur. Enfeksiyon nadiren gerçekleşse de ciddi bir komplikasyondur. O yüzden acilen müdahale edilmesi gereken bir durumdur. Yara bölgesinde oluşan enfeksiyon belirtileri ise aşağıdaki gibidir:

• Ameliyat bölgesinde kızarıklık, şişlik veya sıcaklık
• Şiddetli ağrı veya hassasiyet
• Koku
• Akıntı olması ya da dikişlerin açılması
• Ateş veya genel olarak hasta hissetme

Enfeksiyon riskini azaltmak için ameliyat sonrasında doktorunuzun tavsiyelerine uymanız önemlidir. Doktorunuz sizin için aşağıdaki tavsiyeleri yapacaktır:

• Ameliyat öncesinde genel hijyeninize dikkat etmelisiniz ve genel sağlığınızı koruyacak önlemler almalısınız.
• Ameliyattan 4 hafta önce sigarayı, 2 hafta önce alkol kullanımını bırakmalısınız.
• Ameliyat öncesi ve sonrasında verilen antibiyotikleri düzenli olarak kullanmalısınız.
• Dikişler alınana kadar (ortalama ilk 2 hafta) yara bakımını hijyenik ve özenli bir şekilde yapmalısınız.

Ameliyat Sonrası İlaç Kullanımı

Ameliyat sonrası iyileşme sürecini en iyi şekilde yönetebilmeniz için belirli ilaçlar reçete edilir. İlaçlarınız belirlenirken, doktorunuz sizin durumunuza özel bir düzenleme yapar. İlaç kullanımı, fizik tedavi gibi diğer yöntemlerle beraber yeniden fiziksel aktivitelere dönmenizi sağlayacaktır. İlaç tedavisine; ağrıları azaltmak, yan etkileri yönetmek, kan pıhtısını ve enfeksiyonu önlemek için başvurulur.

Ağrıları Azaltmak

Ameliyat sonrası ağrılarınız yoğun olduğu taktirde, rehabilitasyon sürecine ve hareket etmeye başlamakta güçlük çekebilirsiniz. Bu da iyileşme sürecinizin aksamasına neden olur. Doktorunuzun reçete ettiği ağrı kesici ilaçlarla, daha rahat hareket edebilmeye ve fizik tedaviye başlamaya hazır olabilirsiniz.

İlaçların Yan Etkilerini Yönetmek

Ameliyat sonrası kullandığınız ilaçlar birtakım yan etkilere sebep olabilir. Bir araştırmaya göre, ameliyat sonrasında hastaların %55’i bulantı, kusma veya kabızlık için tedaviye ihtiyaç duymuştur. Bu yüzden bulantı önleyici ya da dışkı yumuşatıcı ilaçları, doktorunuzun onayıyla kullanabilirsiniz. Doktorunuzun reçete etmediği veya onaylamadığı hiçbir ilacı almamalısınız.

Kan Sulandırıcı İlaçlar

Diz veya kalça protezi ameliyatından sonra kan pıhtısı oluşma riski vardır. Daha derin kan damarlarında oluşan pıhtıya ise derin ven trombozu denir. Bazı durumlarda kan pıhtısı kopabilir ve vücutta dolaşabilir. Akciğerlere ulaşırsa pulmoner emboliye (akciğer pıhtısı), beyne ulaşırsa felce neden olabilir. Bu durumu önlemek için kan sulandırıcı ilaçlar ve kompresyon cihazları reçete edilir.

Enfeksiyonu Önlemek

Ameliyat sonrası protezli eklem bölgesinde, vücuttaki başka enfeksiyonlara bağlı olarak veya bilinmeyen bir nedenden dolayı enfeksiyon gelişebilir. Genellikle hastanın bağışıklık sistemi enfeksiyona neden olabilecek zararlı bakterileri ortadan kaldırır. Ancak bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde, enfeksiyon protez bölgesini tutabilir. Doktorunuz, enfeksiyonu önlemek için ameliyat öncesi ve sonrası antibiyotik ilaç reçete edebilir.

Diyabet (şeker hastalığı), obezite (şişmanlık), dolaşım sorunları ve HIV gibi bağışıklık sistemini etkileyen rahatsızlıkları olan kişilerin enfeksiyon kapma riski daha yüksektir.

Ameliyat bölgesinde enfeksiyon belirtileri fark ederseniz, derhal doktorunuzla iletişime geçmelisiniz. Erken teşhis edilen enfeksiyonlar genellikle hızlı bir şekilde tedavi edilebilir.

Fizik Tedavi ve Egzersiz

Protez ameliyatı sonrası fizik tedavi ve egzersiz programına başlamak, iyileşme sürecinizi etkili bir şekilde yönetmeniz için önemlidir. Size özel belirlenen programla diz/kalça ekleminizin güç, hareket ve esneklik kazanmasını sağlayabilirsiniz. O yüzden ameliyat sonrası beklentilerinizi karşılamak için mutlaka fizik tedavi ve egzersiz programına katılım göstermelisiniz.

Rehabilitasyon süreci, ameliyat sonrası uyandığınız andan itibaren başlar. Hastanede başlayacağınız egzersizler, taburcu olduktan sonra evde de devam eder. Yapılan araştırmalar, protez ameliyatından sonraki ilk 24 saat içinde rehabilitasyona başlamanın ağrı kontrolü sağlama ve erken iyileşmeye katkısı olduğunu göstermiştir.

Ameliyat sonrası dizinizi/kalçanızı hareket ettirmekte zorlanıyor olabilirsiniz. Bu nedenle fizyoterapi uygulamalarını veya egzersizleri yapmaktan kaçınıyor olabilirsiniz. Eğer doktorunuzun önerdiği ağrı kesicileri alırsanız programınızı daha kolay sürdürebilirsiniz. Ayrıca egzersizlerin sağlayacağı faydaları düşünerek kendinizi motive edebilirsiniz.

Fizik tedavi ve egzersiz programının size sağlayacağı faydalar aşağıda sıralanmıştır.

• Ağrılarınız hafifler.
• İltihabınız (inflamasyon) azalır.
• Dolaşım sisteminiz çalışır.
• Eklem gücünüzü ve hareketliliğinizi geri kazanırsınız.
• Diz ve kalça ekleminizdeki destekleyici çevre kaslar güçlenir.
• Fizik tedavi, eklem ve kas sertliğinizi gidermeye yardımcı olur.
• Denge beceriniz gelişir.
• Yürüyüşünüz iyileşir.
• Normal hareket düzeyi ve aktivitelere dönebilirsiniz.

Egzersizlerin ardından bir miktar ağrı hissetmek veya şişlik oluşması normaldir. Normal kabul edilen belirtilerden dolayı egzersizleri yarıda bırakmak iyileşme sürecinizi yavaşlatabilir. Egzersiz sonrası ağrıları yönetebilmek için önerilen ilaçları kullanmak veya buz uygulamak yardımcı olabilir. Fakat egzersizlerde çok zorlandığınızda bırakıp, doktorunuza danışmayı ihmal etmeyin.

Ameliyat Sonrası Gündelik Hayat

Kaçınmanız Gereken Hareketler

Kalça ve diz protezi ameliyatından sonra kaçınmanız gereken hareketler farklılık gösterebilir.

Diz protezi ameliyatından sonra aşağıdaki durumlarda dikkatli olmalısınız:

• Ameliyattan sonraki ilk dönemlerde dizinizi burkabilecek ya da dizinize ekstra güç bindirecek aktiviteleri yapmayın.
• Egzersiz programı önemli olsa da dizinizi bükerken ya da düzleştirirken ağrı hissediyorsanız zorlamayın. Yapmanız gereken hareketlerin seviyesini yavaş yavaş artırabilirsiniz.
• Bir yeri dönerken küçük adımlar atın. Ameliyat edilen bacağınız üzerinde dönmekten kaçının.
• Ameliyat edilen bacağınızı aniden hareket ettirmeyin.

Kalça protezi ameliyatından sonraki süreçte dikkat etmeniz gereken durumlar ise aşağıdaki gibidir:

• Ameliyatınızdan sonra en az 6-8 hafta boyunca bacak bacak üstüne atmayın.
• Dizinizi kalçanızdan yukarı kaldırmayın.
• Otururken ya da oturacağınız sırada öne eğilmeyin.
• Otururken yerden bir şey almaya çalışmayın.
• Eğilirken ayaklarınızı aşırı içe ya da dışa döndürmeyin.
• Yatağınızda yatarken battaniyeyi çekmek için eğilmeyin.
• Belinizi 90 dereceden fazla bükmemeye dikkat edin.

Protez Ameliyat Sonrası Banyo

Ameliyat öncesinde uygun hazırlıkları yapmanız ve banyonuzu da ameliyat sonrasına uygun şekilde düzenlemeniz önemlidir. Banyo, düşme riskinin yüksek olduğu bir alan olduğu için güvenli hale getirilmelidir. Bunun için tutunma barları ya da banyo oturağı gibi araçlar kullanılabilir.

Ameliyat sonrasında dikişler alınana kadar banyo yapmanız önerilmemektedir. Çünkü ameliyat yarası iyileşene kadar hiçbir şekilde sıvıyla temas etmemelidir. Ancak ortalama olarak ameliyattan 2 hafta sonra (dikişler alındığında) banyo yapabilirsiniz. Bu süre her hastanın durumuna göre değişkenlik gösterebilir.   

Evinizdeki banyo düzeneğine göre farklı biçimlerde banyoya girip çıkabilirsiniz. Eğer evinizde küvet varsa aşağıdaki yönergeleri izleyerek banyo yapabilirsiniz:

• Küvete giriş ve çıkışınızı kolaylaştırmak için öncelikle küvet transfer bankını edinmelisiniz.
• Küvet transfer bankını uygun bir şekilde yerleştirin.
• Sırtınız küvete dönük olacak şekilde küvet transfer bankına oturun.
• Küvetin içine doğru dönün ve sırayla bacaklarınızı kaldırıp içeri alın.
• Küvetten çıkarken aynı adımları tersten izleyin.

Eğer evinizde duşakabin varsa aşağıdaki adımları izleyerek banyo yapabilirsiniz:

• Öncelikli olarak banyo sandalyesi edinmeniz önerilir.
• Duşakabine girip çıkarken, yana doğru adım atarak hareket edin.
• Duş sırasında banyo sandalyesine oturun.
• Güvenli bir banyo için kaymaz banyo paspası ve duvara monte edilen tutunma barlarını edinebilirsiniz.

Giyinme

Protez ameliyatından sonra giyinirken, dikkat etmeniz gereken hususlar aşağıdaki gibidir:

• Ayakta dururken pantolon giymekten kaçının. Çünkü bu şekilde düşme ihtimaliniz artar ve eğilmeniz gerekebileceği için zorlanabilirsiniz. Daha sabit bir pozisyonda durmanız için sandalyeye ya da yatağın kenarına oturun.
• Çok fazla eğilmeden giyinmenize yardımcı olacak cihazları (ayakkabı çekeceği gibi) kullanabilirsiniz.
• Kıyafetlerinizi ilk olarak ameliyatlı tarafınızdan (pantolon veya çorap gibi) giyin.
• Kıyafetlerinizi çıkarırken, ilk olarak ameliyatlı olmayan tarafınızdan çıkarın.

Uyku Pozisyonu

Kalça ve diz protezi ameliyatından sonra en uygun ve güvenli uyku pozisyonu için farklılıklar bulunabilir.

Kalça protezi ameliyatı sonrası yatış pozisyonu önerileri aşağıdaki gibidir:

• Uyurken sırtüstü yatmak, en uygun pozisyondur. Yan yatarak uyuduğunuzda ise ameliyatlı bölgenin üzerine yatmamalısınız.
• Sırtüstü yatmadığınızda bacaklarınızın ya da ayak bileklerinizin üst üste gelmediğinden emin olun.
• Uyurken dizlerinizi bükmekten kaçının.
• Dizlerinizin arasına yastık koyun. Dizlerinizin altına yastık koymaktan kaçının.
• Yüzüstü uyumaktan kaçının.
• Rahatsız hissettiğinizde pozisyon değiştirebilirsiniz.
• Bacaklarınızı ya da ayak parmaklarınızı iç tarafa doğru çevirmeyin.

Diz protezi ameliyatından sonraki en güvenli uyku pozisyonu önerileri aşağıdaki gibidir:

• Uyurken sırtüstü yatmak, en uygun pozisyondur. Böylece bacaklarınız düz durur ve ameliyat bölgesine kan akışı rahatça sağlanır.
• Dizinizin bükülmesini önlemek ve desteklenmesini sağlamak için bacağınızın altına yastık koyabilirsiniz.
• Dizlerinizi bükebilmeye başlayana kadar (ameliyattan yaklaşık birkaç hafta sonra) yan yatarak uyumamalısınız. Yan yatmaya başlayabildiğinizde de ameliyatlı olan bölge üzerine yatmamalısınız.

İş Hayatına Dönüş

Yaptığınız işin ne kadar fiziksel aktivite içerdiğine ve iyileşme durumunuzun nasıl ilerlediğine bağlı olarak işinize dönmeniz birkaç günden birkaç haftaya kadar sürebilir. İş hayatına dönmek için en güvenli tarihi doktorunuza danışmalısınız.

Spor Hayatına Dönüş

Fizyoterapistinizin oluşturduğu egzersiz programını en az 2 ay boyunca sürdürmelisiniz. Bazı durumlarda diz/kalça esnekliğinizi artırmak ve kaslarınızı güçlendirmek için egzersiz bisikleti de önerilir. Ameliyatınızdan 3-6 ay sonra ise günlük aktivitelerde daha aktif olabilirsiniz. Diz veya kalçanızı fazla zorlamayacak sporlara geri dönüş sağlayabilirsiniz.

Spor hayatına dönüş sürecinde dikkat etmeniz gereken önemli konulardan bir diğeri, düşme riskidir. Spor esnasında bir kaza veya düşme yaşadığınızda, iyileşme süreciniz olumsuz olarak etkilenebilir. O yüzden yakın temas içeren sporlardan kaçınmalı, düşme riskini ortadan kaldıracak önlemleri almalısınız.

Spor hayatınıza dönüşle ilgili aşağıdaki maddelere dikkat etmelisiniz:

• İstediğiniz kadar yürüyebilirsiniz. Ancak yürüyüş yapmak, fizyoterapistinizin önerdiği egzersizlerin yerine geçebilecek bir aktivite değildir.
• Protez ameliyatı sonrası yapılabilecek en iyi fiziksel aktivitelerden biri yüzmedir. Ameliyat yaranız iyileştiğinde, yeniden yüzmeye başlayabilirsiniz.
• Zıplama, koşma ve hızlı yön değiştirme içeren basketbol, kayak, tekli tenis gibi sporlar yerine golf, bisiklet, çiftler tenisi gibi düşük etkili egzersizleri yapmanız önerilir.

Protez ameliyatı sonrasında hangi sporların sizin için uygun olacağını doktorunuzla ayrıntılı bir biçimde konuşmalısınız.

Araba Kullanma

Opioid ağrı kesici ilaçları kullanmadığınızda, gücünüz ve refleksleriniz daha iyi bir duruma geldiğinde araç kullanmanız güvenlidir. Araba kullanmak için güvenli koşulların oluşması, herkeste farklı bir zamanda gerçekleşebilir. Ancak ortalama olarak, diz protezi ameliyattan 4 ila 6 hafta sonra araba kullanabilirsiniz. Kalça protezi ameliyatından sonra ise birkaç hafta ya da 1 ay sonra araba kullanabilirsiniz. Ameliyattan sonra en uygun araba kullanma tarihini belirlemek için doktorunuza mutlaka danışmalısınız.

Protez Ameliyat Sonrası Beslenme

Dengeli ve sağlıklı beslenmek, vücudunuzun iyileşme sürecinde ihtiyaç duyduğu tüm vitaminleri, mineralleri ve besinleri almasını sağlar. Vücudumuz, gıdalardan aldığı vitaminleri ve mineralleri takviyelerden daha etkili bir şekilde emer. Bu yüzden doğal gıdalardan doğrudan alınan besinler önemlidir.

Ameliyat sonrası en uygun beslenme düzenini mutlaka doktorunuza ve diyetisyeninize danışmalısınız. Durumunuza göre mutlaka uymanız gereken bir diyet önerebilirler. Aşağıdaki başlıklarda ise genel beslenme önerileri yer almaktadır.

Su İçme

Ameliyattan sonra vücudunuzda anestezi ve birçok ilaç bulunur. Bu ilaçlar, dehidrasyona (susuz kalma) neden olma eğilimindedir. Dolayısıyla diz veya kalça protezi ameliyatı sonrası sıvı takviyesi hayati önem taşır. Ne kadar çok su içerseniz ilaçları vücudunuzdan o kadar çabuk atabilirsiniz. Ayrıca bol su içmek, anestezi ve bazı ağrı kesicilerin yaygın bir yan etkisi olarak görülen kabızlığı önlemeye yardımcı olur.

Elektrolitler

Elektrolitler, suyla bir araya geldiğinde elektrik yükü ileten minerallerdir. Vücudumuzun en temel işlevlerini (PH dengesi, kas kasılması ve hidrasyon gibi) düzenlemeye yardımcı olurlar. Yeterli miktarda elektrolit almadan çok fazla su tüketmek veya ameliyatta anestezinin neden olduğu sıvı değişimleri, elektrolit dengesini bozabilir. Elektrolit dengesini korumak için kalsiyum, sodyum, klorür, fosfor, magnezyum ve potasyum içeren elektrolit zengini besinler tüketebilirsiniz.

Sakız Çiğnemek

Sakız çiğnemek, gastrointestinal hareketliliği artırmak ve sindirimi kolaylaştırmak için tercih edilebilir. Ayrıca anestezi ve ameliyat sonrası bazı ilaçların yaygın bir yan etkisi olan kabızlığı önlemek için önerilebilir.

Alkol Kullanımı

Alkol kullanımı vücudunuzun susuz kalmasına (dehidrasyon) neden olur. Ayrıca ameliyat sonrası kullanılan bazı ilaçlarla olumsuz etkileşime girer. İlaçları bıraktıktan sonra doktorunuz da onay verirse, ölçülü miktarda alkol kullanabilirsiniz.

Demir Açısından Zengin Gıdalar

Ameliyat sırasında yaşadığınız kan kaybını telafi etmek için demir açısından zengin gıdalar faydalı olabilir. Çünkü demir açısından zengin gıdalar, kan depolarının oluşmasına katkı sağlarlar. Bu besinler arasında kırmızı et, yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak ve lahana gibi), fasulye ve kuru meyveler yer alır.

Anti-İnflamatuar Diyet

Ameliyatlı bölgede iltihaplanmayı önlemek için beslenmeye dikkat etmek oldukça etkilidir. Nar, kırmızı kiraz ve pancar gibi antioksidan oranı yüksek (genel olarak koyu kırmızı renkli) besinler iltihaplanmayı önlemeye yardımcı olur. Ayrıca balık, meyve, sebze, fındık, tohum, fasulye ve zeytinyağından oluşan tipik bir “Akdeniz diyeti” en uygun anti-inflamatuar diyetlerden biridir. İşlenmiş şekerden ise uzak durulmalıdır. Çünkü işlenmiş şeker, iltihabı artırır.

İlaç Almak İçin Yemek Yemek

İlaç almadan önce mutlaka katı yiyecekler tüketilmelidir. Çünkü ilaçtan önce alınan yiyecekler, mideyi korur ve bulantıyı önlemeye yardımcı olur.

Ameliyat Sonrası Diş Tedavisi

Dişlerinizle ilgili bir tedavi almanız gerekiyorsa, protez ameliyatından en az altı hafta öncesinde işlemlerinizi tamamlamalısınız. Ameliyatınızdan üç ay sonrasına kadar ise herhangi bir diş tedavisi yaptırmamalısınız. Çünkü bahsedilen süreler içinde diş tedavisi olursanız bakteriler kan dolaşımınıza girebilir. Bu da eklem protezinde enfeksiyona yol açabilir. Eğer protez ameliyatı olduktan sonra diş tedavisi olacaksanız, doktorunuz enfeksiyon riskini düşürmek için antibiyotik kullanmanızı önerebilir.

Ameliyat Sonra 2. Hafta ve 3. Ay Arası

Ameliyattan 3-6 hafta sonra yürümek için ortopedik destekleri kullanmanız gerekmeyebilir. Ancak kullanıyorsanız (örneğin baston) yeni diziniz veya kalçanızın tersi tarafında tutabilirsiniz. Böylece yürümenizi geliştirebilir, ağırlığınızı yeniden dengeli bir şekilde verebilirsiniz. Hafif düzeydeki aktiviteleri de yeniden yapabilirsiniz. Örneğin, ağrı kesici kullanmayı bıraktıysanız doktorunuz yeniden araba kullanmanıza izin verebilir.

Eğer fizik tedavi programınıza bağlı kaldıysanız hareketlerinizde ve gücünüzde büyük bir gelişme fark edebilirsiniz. Şişlik ve iltihap da neredeyse biter. Bu aşamada hareket aralığınızı geliştirmek ve gücünüzü artırmak için fizik tedavi egzersizleriniz devam eder. Ancak fizik tedavi genel olarak ameliyattan 2 ay sonra tamamlanır.

Ameliyat Sonra 3. Ay ve 1. Yıl Arası

İyileşme sürecindeyken her gün sık sık yürümeli ve uzun süre oturmaktan kaçınmalısınız. Hareketli olmak, ağrılarınızı azaltacak ve ameliyat bölgesinde sertlik oluşmasını önleyecektir. Bu süreç içerisinde ağrılarınız daha da azalır ve hareket beceriniz ilerler.

Normal faaliyetlerinizin birçoğunu yeniden yapmaya başlayabilirsiniz. Ancak tamamıyla iyileşmek 12 ay kadar sürer. Ameliyattan bir yıl sonra çoğu hasta hiçbir ağrı hissetmeyecektir. Ancak bazı hastalar bir yıl sonra hafif bir ağrı veya rahatsızlık hissetmeye devam edebilirler.

Sonuç

Başarılı bir diz veya kalça protezi ameliyatı için doktorun tecrübesi, kullanılan teknoloji ve yöntem büyük önem taşır. Ancak başarılı ameliyatın en büyük sorumluluk taşıyan kişilerinden biri de hastadır. Hastalar hem ameliyat öncesi hem de ameliyat sonrası yapılan önerilere uyarsa, sorun yaşama ihtimalleri çok düşüktür.

Yazımızda ameliyat sonrası iyileşme döneminde yara bakımı, egzersizler, ilaç kullanımı, beslenme ve gündelik hayat gibi birçok konuya değindik. Merak ettiğiniz ve cevabını bulamadığınız her türlü sorunuz için bize ulaşabilirsiniz. Sosyal medya hesaplarımızdan ya da internet sitemiz üzerinden sorularınızı iletebilirsiniz.