Ani bir dönüşte diz kapağınızdan gelen bir çıtırtı sesi, aslında vücudunuzun size gönderdiği bir uyarı işareti olabilir mi? Bu sesin nedenleri arasında yer alan diz kapağı kayması ve çıkması, şiddetli ağrılara yol açarak hareket özgürlüğünü kısıtlayabilen ve tedavi edilmezse kronikleşebilen bir sorundur.
Diz kapağı kayması; diz kapağının bulunduğu oluğun dışına kayması ya da tamamen çıkmasıyla meydana gelir. Yalnızca şiddetli ağrılara değil aynı zamanda uzun vadede ciddi eklem sorunlarına da yol açabilir. Yazımızın devamında, diz kapağı kayması ve çıkmasının nedenlerini, belirtilerini ve tedavi seçeneklerini ayrıntılarıyla ele alıyoruz.
Diz Kapağı Anatomisi
Diz kapağı anatomisi, diz ekleminin ön tarafında yer alan ve eklemi koruyan yassı bir kemiktir. Tıbbi adı patella olan diz kapağı, vücuttaki en büyük sesamoid kemiktir. Sesamoid kemikler, bir kasın veya tendonun içinde gömülü olarak bulunur. Adını, şeklinin susam tanesine benzemesinden alır.
Diz kapağının ana görevi, uyluk kemiğinin önündeki kuadriseps kasının gücünü kaval kemiğine aktararak dizin bükülmesini ve hareketini kolaylaştırmaktır. Dizin bükülmesi sırasında uyluk kemiğinin ön yüzündeki olukta (troklear oluk) yukarı ve aşağı doğru hareket eder.
Diz kapağının normal pozisyonunu korumasında çeşitli yapılar rol oynar:
- Troklear Oluk: Uyluk kemiğinin önündeki oluk, diz kapağı için bir ray görevi görerek kaymasını engeller. Oluk ne kadar derin ve belirginse diz kapağı o kadar sabit kalır.
- Medial Patellofemoral Bağ (MPFL): Diz kapağının iç tarafından uyluk kemiğine bağlanan bu bağ, diz kapağının kaymasını önemli ölçüde engelleyen bir yapıdır.
- Lateral Patellofemoral Bağ (LPFL): Diz kapağının dış tarafından uyluk kemiğine bağlanan bu bağ da diz kapağı stabilitesine katkıda bulunur.
- Retinakulumlar (Bağ Dokusu Kılıfları): Diz kapağının etrafını saran ve destekleyen bağ dokusu kılıfları, diz kapağına ek stabilite sağlar.
- Kuadriseps Kasları: Kuadriseps kas grubunun iç kısımda yer alan vastus medialis kası, diz kapağını hafifçe içe doğru çekerek yerinde durmasına ve yana doğru kaymasını engellemeye yardımcı olur.
- Patellar Tendon: Diz kapağını kaval kemiğine bağlayan patellar tendon, diz kapağının doğru pozisyonda kalmasına katkı sağlar.
Patella, kasların ve bağların hareketini desteklediği gibi diz eklemini korumak konusunda da önemli bir rol oynar. Ancak bu yapılar zayıfladığında veya bir travmaya uğradığında, diz kapağı kayması meydana gelebilir.
Diz Kapağı Kayması Nedir?
Diz kapağının uyluk kemiği üzerindeki oluktan kısmen ayrılmasına diz kapağı kayması denir. Çoğu zaman diz kapağı dış tarafa doğru kayar. Daha nadir durumlarda içe doğru kayabilir veya oluk içinde diz kapağı dönmesi yaşanabilir. Bu durum, patellanın olması gereken yolda hareket etmemesi sonucu dizde güvensizlik yaratır.
Diz kapağı kayması, oluş şekline ve sıklığına göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir:
1- Diz Kapağı Kayması (Subluksasyon)
Diz kapağının tam olarak oluktan çıkmayıp kısmen kaydığı durumdur. Subluksasyon sonrası sorunun tekrarlama olasılığı yüksektir.
2- Diz Kapağı Çıkması (Dislokasyon)
Patella çıkığı, diz kapağının normal pozisyonundan tamamen çıkarak yer değiştirmesi durumudur.
3- Kronik Diz Kapağı Dengesizliği (Patellafemoral Instabilite)
Diz kapağının sürekli olarak kaymaya ve çıkmaya eğilimli olduğu durumdur. Tam bir çıkık (dislokasyon) yaşanmasa da diz kapağı sık sık kayabilir, yarı çıkık (subluksasyon) olabilir veya güvensizlik hissi yaratabilir.
Patella kayması, dizin bükülüp düzleştirilmesi sırasında sürekli hareket eden eklemde sorun yaratır. Diz kapağının hareket ederken doğru yolda ilerlememesi, bireylerin günlük aktivitelerini yerine getirmesini zorlaştırır. Diz kapağı kayması durumunda hasta hala yürüyebiliyor olsa da ciddi rahatsızlık hisseder.
Diz kapağı kayması, diz ekleminin normal hareketini bozarak ağrıya ve hareket kısıtlılığına neden olabilir. Ayrıca uzun vadede kıkırdak sorunları ve diz kireçlenmesi (osteoartrit) gibi diğer sağlık sorunlarına da yol açabilir.
Diz Kapağı Çıkması Nedir?
Diz kapağı çıkması (dislokasyon), diz kapağının, normalde içinde hareket ettiği uyluk kemiğindeki oluğun dışına tamamen kaymasıdır. Burada önemli bir ayrım vardır:
- Diz kapağı kayması (subluksasyon), diz kapağının oluğun içinde kısmen yer değiştirmesi, yani tam çıkmadan anlık olarak kaymasıdır.
- Diz kapağı çıkması ise diz kapağının tamamen oluğun dışına çıkarak normal pozisyonunu kaybetmesi anlamına gelir. Bu durumda diz kapağı yerinden tamamen oynamış olur ve diz kilitlenebilir. Bazen diz kapağı kendiliğinden yerine dönebilse de tıbbi müdahale gerekir.
Diz Kapağı Çıkması ve Diz Kapağı Kayması Neden Olur?
Başlıca diz kapağı kayması ve çıkmasınedenleri şunlardır:
- Travmatik Nedenler: Diz kapağı kaymasının en sık karşılaşılan nedenlerinden biri travmadır. Travmalar, çoğu zaman diz bölgesine uygulanan ani ve şiddetli kuvvetler veya dizin kontrolsüz bir şekilde hareket ettirilmesi sonucu meydana gelir. Travmatik diz kapağı kaymasının bazı örnekleri şunlardır:
- Direkt Darbe: Diz kapağına doğrudan alınan bir darbe, örneğin spor aktiviteleri sırasında veya düşme sonucu, diz kapağının oluktan dışarı doğru itilmesine neden olabilir. Futbol, basketbol gibi temas gerektiren sporlarda bu tür travmalar daha sık görülür.
- Ani Dönme Hareketleri: Bacak sabitken vücudu ani bir şekilde döndürmek, diz kapağını yerinde tutan yapıları zorlayarak kaymaya yol açabilir. Futbol, basketbol, voleybol gibi sporlarda ani yön değiştirme hareketleri sırasında bu tür zorlamalar daha sık yaşanabilir.
- Yapısal Yatkınlıklar: Bazı bireyler, doğuştan gelen veya gelişimsel anatomik özellikleri nedeniyle diz kapağı kaymasına daha yatkın olabilirler. Yapısal yatkınlıklar, diz kapağındaki dengeyi olumsuz etkileyerek (patellar instabilite) kayma riskini artırır:
- Troklear Displazi (Oluk Sığlığı): Uyluk kemiğinin ön alt kısmında bulunan diz kapağı oluğu (troklea), diz kapağının hareketini yönlendirir ve yerinde kalmasını sağlar. Troklear displazi, bu oluğun normalden daha sığ veya düz olması sorunudur. Sığ bir oluk, diz kapağı için yeterli alan sağlamaz ve diz kapağının kolayca kaymasına zemin hazırlar.
- Diz Kapağı Yüksekliği (Patella Alta): Diz kapağının uyluk kemiği ve kaval kemiği ile olan mesafesi önemlidir. Patella alta, diz kapağının normalden daha yukarıda konumlanması anlamına gelir. Patella alta nedeniyle diz kapağının normal oluk içerisinde hareketi ve dengesi bozulabilir.
- Bağ Gevşekliği: Bazı kişilerde doğuştan bağ gevşekliği sorunu bulunur. Bu kişilerde diz kapağı çevresindeki bağlar daha elastiktir ve bu sorun, patellanın olması gereken yerde kalmasını zorlaştırır. Marfan Sendromu veya Ehlers-Danlos Sendromu gibi bağ dokusu hastalıkları da bu durumu şiddetlendirebilir.
- Kas Dengesizlikleri: Diz kapağını sabit tutan kaslar arasında bir dengesizlik olması da kayma riskini artırır. Uyluğun iç tarafındaki kasın (vastus medialis obliquus) zayıf olması veya dış taraftaki kas ve bağların (vastus lateralis ve iliotibial bant) aşırı gergin olması, patellanın kaymasına yol açabilir.
- Doğuştan Gelen Durumlar: Nadiren, yenidoğan bebeklerde görülen bazı gelişimsel sorunlar nedeniyle diz kapağı çıkığı görülebilir. Down Sendromlu bebeklerde bu duruma daha sık rastlanır ve çoğu zaman diz kapağının küçük olması ve uyluk kemiği ucunun tam gelişmemesi gibi nedenlere bağlıdır.
- Diğer Faktörler: Travma ve anatomik yatkınlıkların yanı sıra başka faktörler de diz kapağı kayması riskini etkileyebilir:
- Yaş ve Cinsiyet: Diz kapağı kayması, diz yaralanmalarının yaklaşık %2-3’ünü oluşturur ve genç, aktif bireylerde, ergenlik dönemindeki kız çocuklarında ve sporcularda daha sık görülür.
- Önceden Yaşanan Diz Kapağı Kaymaları: Daha önce diz kapağı kayması yaşamış olan bireylerde diz kapağının tekrar kayması riski önemli ölçüde artar.
Diz Kapağı Kayması Belirtileri Nelerdir?
Diz kapağı kayması belirtileri, çoğu zaman olayın hemen ardından kendini gösterir. Diz kapağı kaymasında sıkça oluşan şikayetler şu şekildedir:
- Diz kapağının yana doğru kaymış gibi hissettirmesi
- Diz kapağı ağrısı
- Hareket ederken dizden ses gelmesi
- Dönme, eğilme veya merdiven inip çıkarken dize güvenememe
- Dizde takılma
- Dizde şişlik ve hareket kısıtlılığı
- Dizin boşluğa düşüyormuş gibi hissettirmesi
- Diz çökerken veya çömelirken rahatsızlık yaşanması
Diz Kapağı Çıkması Belirtileri Nelerdir?
Diz kapağı çıkması belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Diz kapağının normal konumundan belirgin şekilde dışa doğru çıkması
- Şiddetli diz kapağı ağrısı ve ani bir çıkma hissi
- Şişlik ve morarma
- Dizde kilitlenme
- Dize ağırlık verememe ve yürüyememe
- Travma anında diz kapağından gelen belirgin bir ses
Diz Kapağı Kayması ve Çıkması Nasıl Teşhis Edilir?
Diz kapağı kayması ve çıkması sonrası diz kapağı kendi kendine yerine dönebilse de uzman bir ortopediste başvurulması ve uygun görülen tetkiklerin yaptırılması gerekir. Kullanılan yöntemlerden bazıları şunlardır:
- Hastanın Tıbbi Geçmişi: Doktor, hastanın daha önce yaşadığı diz sorunlarını, mevcut semptomlarını ve yaralanmanın nasıl meydana geldiğini öğrenir.
- Fiziki Muayene: Diz kapağının hareketi, konumu ve çevresindeki yapılar kontrol edilir. Diz bükülüp düzleştirilerek gevşeklik veya kayma olup olmadığı değerlendirilir.
- Görüntüleme Testleri:
- Röntgen: Elde edilen diz kapağı çıkması görüntüsü ile patellanın konumu ve bölgenin durumu değerlendirilir.
- MR: Yumuşak doku yaralanmaları, bağ kopmaları veya kıkırdak hasarı gibi detaylar incelenir.
- BT: Diz eklemindeki hizalanma sorunları ve detaylı anatomik görüntüler için kullanılır.
Diz Kapağı Çıkması ve Diz Kapağı Kayması Tedavisi
Eğer patella tamamen kayarak diz kapağı çıkığı oluşturduysa ilk olarak patellanın bir doktor tarafından olması gerektiği yere en kısa sürede yerleştirilmesi gerekir. Aynı zamanda patella, kendi kendine de yerine oturabilir. Ancak yine de sorunun nedenini ve hasarın boyutunu tespit etmek için bir doktor görüşü alınması gerekmektedir. Diz kapağının yerine yerleşmesinden sonra uygulanan diz kapağı kayması tedavisi, sorunun tekrar etmemesi ve oluşan hasarın giderilmesi amacını taşımaktadır.
- Dinlenme ve Sabitleme: Diz kapağına baskıyı azaltmak için patella destekli dizlik veya patella bandı kullanılarak eklem hareketsiz hale getirilir. Gerekirse koltuk değneği ile ek destek sağlanır.
- Soğuk Uygulama: Dizdeki şişliği ve ağrıyı azaltmak için buz torbası kullanılabilir. Günde birkaç kez, 15-20 dakika süreyle uygulanabilir.
- Kompresyon: Elastik bandaj ya da diz sargısı ile bölgeye hafif baskı uygulanarak şişlik azaltılabilir.
- İlaçlar: Ağrıyı ve iltihabı azaltmak için doktor tarafından önerilen antiinflamatuvar ilaçlar kullanılabilir.
- Fizik Tedavi ve Egzersiz: Diz kapağı kayması egzersizleri ve diz kapağı kayması fizik tedavisi ile problemin tekrarlama riskinin önüne geçilebilir.
- Kas Güçlendirme Egzersizleri: Diz çevresindeki kasları (kuadriseps, hamstring ve kalça kasları) güçlendirmeye yönelik egzersizlere başlanabilir.
- Esneklik Egzersizleri: Kas dengesizliklerini düzeltmek ve diz eklemini desteklemek için uygulanır.
Diz Kapağı Kayması Ameliyatı
Diz kapağı kayması ameliyatı, tekrarlayan diz kapağı çıkıkları, eklem içi kıkırdak hasarları veya ciddi anatomik sorunlar gibi durumlarda tercih edilen bir tedavi yöntemidir. Ameliyat için şu senaryoların varlığı göz önünde bulundurulabilir:
- Eklem içinde serbest kıkırdak parçalarının bulunması
- Diz kapağının her kaymada daha fazla zarar görmesi nedeniyle tekrarlayan kaymalar
- Diz anatomisindeki ciddi farklılıklar
Ameliyatın temel amacı, patellayı stabil hale getirmek, eklem içi hasarları onarmak ve tekrar eden kaymaları önlemektir.
Diz kapağı kayması ameliyatlarında farklı cerrahi teknikler kullanılabilir. Ameliyat türü, hastanın durumuna, kaymanın nedenine ve eşlik eden diğer sorunlara göre belirlenir. En yaygın kullanılan ameliyat tekniklerinden bazıları şunlardır:
Artroskopik Cerrahi (Kapalı Ameliyat)
Artroskopik cerrahide, diz eklemine küçük kesiler yapılarak bir kamera ve ince aletler yardımıyla girilir. Bu yöntemle eklem içi hasarlar (kıkırdak parçaları, serbest parçalar) değerlendirilebilir ve temizlenebilir veya onarılabilir.
Lateral Retinakulum Gevşetme
Bazı durumlarda, diz kapağını dış tarafa çeken bağlar (lateral retinakulum) aşırı gergin olabilir. Ameliyatta, bu bağlar gevşetilerek diz kapağı üzerindeki çekme kuvveti azaltılır.
Medial Patellofemoral Bağ (MPFL) Rekonstrüksiyonu
MPFL, diz kapağını iç taraftan destekleyen ve yerinde kalmasını sağlayan bir bağdır. Diz kapağı kaymasının en sık nedeni MPFL yırtığıdır. Bu ameliyatta, hasar görmüş MPFL yerine hastanın kendi vücudundan alınan veya donörden temin edilen bir tendon (greft) kullanılarak yeni bir bağ oluşturulur.
Tibial Tüberkül Osteotomisi (TTO)
Tibial tüberkül, diz kapağı tendonunun (patellar tendon) kaval kemiğine birleştiği noktadaki çıkıntıdır. TTO ameliyatında, tibial tüberkül kesilerek yeri değiştirilir. Diz kapağı üzerindeki çekme kuvvetini azaltmak veya diz kapağı oluğuna daha iyi hizalamak için bu işlem yapılır. TTO, troklear displazi gibi anatomik sorunları olan hastalarda tercih edilebilir.
Troklear Oluk Derinleştirme (Trokleoplasti)
Ciddi oluk bozukluklarında, uyluk kemiğindeki troklear oluğun cerrahi olarak derinleştirilmesi işlemidir. Bu sayede diz kapağının daha iyi oturması ve yerinde kalması sağlanır.
Sonuç
Diz kapağı kayması, yalnızca şiddetli ağrılara ve hareket kısıtlılığına neden olmakla kalmayabilir. Doğru şekilde tedavi edilmediğinde, uzun vadede daha ciddi eklem sorunlarına yol açabilir. Bu durumun kaynağı yapısal bozukluklar ya da travmalar olabileceği gibi, zayıf kaslar ve bağ dokuları da riski artırabilir. Ancak doğru teşhis ve etkili bir tedavi planı ile bu sorunun etkileri büyük ölçüde hafifletilerek tekrarlama riski azaltılabilir.
Diz eklemleriniz, hareket özgürlüğünüzün temel yapılarından biridir. Bu nedenle ağrıyı ihmal etmek yerine sağlığınıza kavuşmak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular
Diz kapağı kayması evde tedavi edilir mi?
Diz kapağı kayması veya çıkması sonrası diz kapağı bazen kendiliğinden yerine oturabilir. Ancak bu durum, dizin tam olarak tedavi edildiği anlamına gelmez. Kayma anında bağlarda, kıkırdakta veya kemikte hasar oluşmuş olabilir. Bu nedenle olası ek yaralanmaların tespiti ve doğru tedavinin planlaması için mutlaka bir doktora başvurulmalıdır. Evde yapılacak uygulamalar yalnızca ilk yardım niteliğindedir, bu nedenle profesyonel tıbbi değerlendirme gereklidir.
Diz kapağı kayması sonrası bacak alçıya alınır mı?
Diz kapağı kayması sonrası diz, çoğu zaman alçıya alınmaz. Bunun yerine dizin hareketini kısıtlayan fakat erken rehabilitasyona olanak tanıyan dizlik veya atel gibi destekleyici yöntemler tercih edilir. Alçı kullanımı, eklemin tamamen hareketsiz kalmasına neden olduğu ve ağırlık yaptığı için diz kapağı kayması tedavisinde pek yaygın değildir.
Diz kapağı kayması kaç günde geçer?
Doğru uygulanan tedavi yöntemleriyle tam iyileşme ortalama 6 hafta sürebilir. 2-3 hafta boyunca dizi sabit tutmak ve iyileşme sürecinin başlangıcında koltuk değneği gibi yardımcı araçlar kullanmak gerekebilir. Ayrıca süreç boyunca fizik tedavi ile kasları güçlendirmek ve hareket açıklığını artırmak hedeflenir. İyileşme sürecinin hızlanması için doktorun önerdiği egzersiz programlarına sadık kalmak gerekir.
Diz kapağı çıkığı tekrarlar mı?
Diz kapağı çıkığının tekrarlama riski yüksektir. Araştırmalara göre, cerrahi olmayan yöntemlerle tedavi edilen ilk çıkma vakalarının tekrarlama oranı yaklaşık %50’dir. Bağların gevşek olduğu, yapısal yatkınlığın bulunduğu veya iyileşme sürecinin yetersiz kaldığı durumlarda bu risk artar.
