Ön çapraz bağ yırtılması en yaygın diz yaralanmalarından biri olup sporcu sakatlığı olarak bilinmesine rağmen sporla uğraşmayan kişilerde de görülebilir. Aniden durma ve yön değiştirme gibi hareketler, dize alınan darbeler dizde çapraz bağ kopmasına neden olabilir.
Ön çapraz bağ yırtığında hasarın şiddetine ve hastanın aktivite düzeyine göre ameliyat ve ameliyat dışı tedavi seçenekleri değerlendirilir. Uzun vadede oldukça başarılı bir ameliyat olan ön çapraz bağ ameliyatı sonrası hastalar normal aktivitelerine ve spora yüksek oranda geri dönebilmektedir.
İçindekiler:
- Ön çapraz bağın görevi nedir?
- Ön Çapraz Bağ Kopması Nedir?
- Çapraz bağ kopması belirtileri nelerdir?
- Ön çapraz bağ yaralanmalarında tedavi
- Ön çapraz bağ yaralanmalarında ameliyatsız tedavi
- Ön çapraz bağ ameliyatı
- Çapraz bağ kopması ne kadar sürede iyileşir?
- Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası sorunlar
- Ön çapraz bağ ameliyatı olanlar
Ön çapraz bağın görevi nedir?
Dizdeki dört ana bağdan biri olan ve dizin öne doğru hareketini kontrol eden ön çapraz bağın görevi diz eklemini destekleyerek stabilite sağlamaktır. Ön çapraz bağ, kaval kemiğinin, uyluk kemiğine göre öne doğru kaymasını ve dönmesini önler ve dize sağlamlık kazandırır. Diz eklemi esas olarak üç kemikten meydana gelir; uyluk kemiği (femur), kaval kemiği (tibia) ve diz kapağı kemiği (patella). Bu kemikler birbirine bağlar ile bağlanmakta olup dizdeki dört ana bağ kemikleri bir arada tutmak ve dizin stabilitesini sağlamak için güçlü ipler gibi davranır. Dizin yanlarında bulunan iç ve dış yan bağlar yana doğru hareketleri kontrol ederken dizin ileri ve geri hareketini kontrol eden ön çapraz bağ ve arka çapraz bağ birbirini çaprazlayarak ‘’X’’ şeklinde bulunur (Resim 1.).
Ön çapraz bağ, dizin ortasında çapraz olarak femurdan tibiaya uzanan güçlü bir bağ dokusu bandıdır. Ön çapraz bağın görevi dizde stabilite sağlamak olduğundan diz eklemine sağlamlık kazandıran önemli yapılardan biridir.
Dizin aşırı dönme hareketlerini ve diz üzerindeki stresi önlemek de ön çapraz bağın görevleri arasındandır. Ön çapraz bağ, arka çapraz bağ ile birlikte dizin ani dönüşünü yönlendirerek eklem kinematiğini kontrol eder. Bu nedenle, ani yön değiştirmeler ve hızlanma veya yavaşlama halindeyken yapılan ani dönüş hareketleri ön çapraz bağ yırtıklarına neden olabilmektedir. Ön çapraz bağ kopması en yaygın diz yaralanmalarından biridir.
Ön Çapraz Bağ Kopması Nedir?
Ön çapraz bağ kopması, femurun (uyluk kemiği) tibiaya (kaval kemiği) bağlanmasına yardımcı olan ön çapraz bağın diz eklemine alınan darbeler, ani yön değiştirme veya durma, atlama ve atlama sonrası yere hızlı iniş hareketleri gibi nedenlerle yırtılmasıdır (Resim 2.). Dizde çapraz bağ kopması en sık görülen diz yaralanmalarından biri olup sporla uğraşan kişilerde daha yaygındır. Kayak ve jimnastik sporları yapan kişiler de yüksek risk altındayken, futbolcular ön çapraz bağ kopmasının en fazla görüldüğü grup olarak bilinmektedir. Ön çapraz bağ yırtılması çoğu zaman eklem kıkırdağı hasarı ve menisküs gibi dizdeki diğer yapılarda hasarla birlikte meydana gelebilir.
Ön çapraz bağ yaralanmaları genellikle diz üzerinde baskı oluşturabilecek spor ve aktiviteler sırasında meydana gelir. Ön çapraz bağ kopmasının nedenleri şunlardır:
- Ani yavaşlamak veya yön değiştirmek
- Aniden durmak
- Tek ayak yerde sabitken dönüş hareketi
- Atlama hareketi sonrası yere yanlış iniş
- Dize doğrudan alınan darbeler
Cinsiyet, futbol, basketbol, jimnastik gibi sporlarla ilgilenmek, zayıf kondisyon, yanlış ayakkabı seçimi ön çapraz bağ yaralanması riskini arttırabilen bazı faktörlerdir. Yapılan çalışmalar, kas gücü, anatomik yapı, fiziksel kondisyon gibi farklılıklar nedeniyle kadınlarda ön çapraz bağ yaralanması riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir.
Ön çapraz bağ yaralanması sonucu, doku kısmen veya tamamen hasar görebilir. Yaralanmanın şiddetine göre ön çapraz bağ yaralanması derecelendirilir. 1. Derece yaralanma hafif bir hasarı ifade eder ve bağlar gerilmiştir. 2.derece yaralanma genellikle bağın kısmen yırtılması olup 3. derece yaralanma ise dizdeki çapraz bağın tam yırtılması ve diz ekleminin stabilitesini kaybettiği durumdur. Çapraz bağ yaralanmasının şiddetine göre gerekli tedavi uygulanır.
Çapraz bağ kopması belirtileri nelerdir?
Ön çapraz bağ kopması belirtilerinden en tipik olanı yaralanma anında dizden kopma benzeri bir ses duyulması ve şiddetli ağrıdır. Diz eklemde dengesizlik artabilir ve dizdeki diğer yapılarda da hasara neden olabilir.
Ön çapraz bağ kopması belirtileri genellikle şunlardır:
- Dizden kopma benzeri ses duyulması
- Şiddetli diz ağrısı
- Dizde şişlik
- Hareketlerde kısıtlılık
- Diz ekleminin hareket aralığında kayıp
- Dizde boşluk hissi
Ön çapraz bağ yaralanmalarında tedavi
Ön çapraz bağ yaralanmasında tedavi hasarın şiddetine, hastanın yaşına, aktivite düzeyine ve ihtiyaçlarına göre ameliyat ve ameliyat dışı tedavi olarak değişiklik gösterebilir. Dizde çapraz bağ kopmasında uygulanacak tedavinin amacı ağrı ve şişliği azaltmak, dizin hareket açıklığını geri kazandırmak ve hastanın aktivitelerine geri dönebilmesini sağlamaktır. Özellikle, sporla uğraşan ve aktif hayata geri dönmek isteyen hastalarda ön çapraz bağ ameliyatı değerlendirilir.
Ön çapraz bağ yaralanmalarında ameliyatsız tedavi
Ön çapraz bağ ameliyatı önerilmeyen hastalarda dizin genel stabilitesi sağlam olduğu durumlarda ameliyat dışı tedavi seçenekleri uygulanabilir. Kalp, böbrek, karaciğer sorunları gibi ciddi rahatsızlıkları bulunan kişilerde ameliyat tercih edilmeyebilir. İlaç tedavisi, fizik tedavi, dizlik veya koltuk değneği gibi yardımcı cihazlar ve dinlenme ön çapraz bağ kopmasında ameliyatsız tedavi seçenekleridir. Şişlik ve ağrıyı gidermek için günde 4-5 kez 15-20 dakika boyunca buz uygulaması yapılabilir. Dizi yastıkla destekleyerek yüksekte tutmak ve dizin etrafını bandaj veya sargıyla sararak basınç uygulamak da dizde çapraz bağ kopmasında uygulanabilecek yöntemlerdir. Ancak, çapraz bağ kopmasının cerrahi tedavisi olmadan diz eklemi genellikle kararsız kalmakta ve dizde daha fazla hasar meydana gelebilmektedir. Yapılan çalışmalar, ön çapraz bağ ameliyatında gecikmenin menisküs ve eklem kıkırdağı hasarında artışa neden olabileceğini göstermiştir.
Ön çapraz bağ ameliyatı
Ön çapraz bağ ameliyatı, onarım veya ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu yoluyla yapılabilir. Hastanın yaşı, yüksek aktivite seviyesine veya sportif faaliyetlere geri dönmek istemesi, dizde birden fazla bağ yaralanması veya kıkırdak doku hasarı gibi durumlar ön çapraz bağ ameliyatında belirleyici faktörlerdir.
Ön çapraz bağ onarımı yırtık bağın kemiğe tekrar tutturulduğu onarım şekli olup ön çapraz bağ rekonstrüksiyonuna alternatif olarak son yıllarda önem kazanmıştır. Ön çapraz bağ ameliyatında genellikle tercih edilen yöntem ön çapraz bağ rekonstrüksiyonudur. Ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu, yırtık bağın çıkarılması ve doku grefti ile değiştirilerek ön çapraz bağın yeniden yapılmasıdır. Doku grefti, ön çapraz bağın yeniden yapılmasını sağlayan ve iskele görevi gören doku parçasıdır. Vücudun başka bir bölümünden alınan tendon parçası kullanılabileceği gibi bir donör (kadavra) grefti de kullanılabilir. Ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu, kapalı ameliyat yöntemi olan ve daha az ağrı, daha hızlı iyileşme sağlayan artroskopik cerrahi yöntemi ile yapılmaktadır.
Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası fizik tedavi diz gücünü ve hareket yeteneğini yeniden kazanmayı sağlayarak iyileşme sürecini desteklemektedir. Fizik tedavi programları ile eklem ve çevresindeki kasları güçlendirerek hareketi geri kazanmak, ameliyat sonrası yeni bağları korumak ve eklem stabilitesini geliştirmek amaçlanır.
Çapraz bağ kopması ne kadar sürede iyileşir?
Ön çapraz bağ kopmasında iyileşme süresi uygulanan tedaviye göre değişmekle birlikte genellikle 6-9 ay arasında olmaktadır. Ön çapraz bağ yırtılması yaşayan sporcuların tam olarak spora geri dönebilmeleri için kesin bir zaman dilimi olmasa da ameliyat sonrası çapraz bağın yeniden yapılanması zaman almaktadır, bu nedenle iyileşme süresi ve spora dönmeleri 1 yıl gerektirebilir.
Ön çapraz bağ ameliyatından sonra düzenli fizik tedavi dizin stabilitesini ve işlevini geri kazanarak daha hızlı bir iyileşme süresi için gereklidir. Fizik tedavi ve evde yapılacak egzersizler bacağı bükme, düzeltme ve kaldırma gibi hareketleri içermektedir. Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası iyileşme sürecinde yaklaşık birkaç hafta boyunca koltuk değneği kullanımı gerekebilir ve ilk haftalarda diz ağrısı ve şişlik olması normaldir. İyileşmenin 2. ve 6. haftaları arasında dizdeki ağrı ve şişlik geçtiğinde egzersizlerin arttırılması önerilebilir. Çapraz bağ ameliyatından sonraki 6 ay içinde kişi normal aktivite seviyesine kademeli olarak dönebilmelidir. Çapraz bağ yaralanmasının şiddetine bağlı olarak, tedavi, güç ve stabiliteyi yeniden kazanmanıza yardımcı olacak fizik tedavi egzersizlerine ve doktor önerilerine uymak çapraz bağ kopmasında iyileşme sürecini hızlandıracak önemli faktörlerdir.
Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası sorunlar
Ön çapraz bağ ameliyatları uzun vadede oldukça başarılı ameliyatlar olup %80-%90 başarı oranına sahiptir. Ancak, ameliyat tekniğindeki hatalar, hastanın fizik tedavi programına uymaması, yeni bir ön çapraz bağ yaralanması ve ameliyatın olası komplikasyonları ön çapraz bağ ameliyatı sonrası sorunlara yol açabilmektedir. Devam eden diz ağrısı da ön çapraz bağ ameliyatı sonrası yaşanılan sorunlardan biridir. Ameliyat sonrası dizde ağrı ve şişlik ilk zamanlarda normaldir. Ameliyatta yapılan işleme göre değişen eklem mekaniğinden kaynaklı olarak diz kapağı çevresinde ağrı meydana gelebilir. Ameliyat sonrası ağrıyı yönetmenin en önemli koşulu fizik tedavi ve egzersizlerdir.
Bazı hastalar ön çapraz bağ ameliyatı sonrası dizini bükememekten yakınmaktadır. Diz eklemindeki sertlik ve şişlik nedeniyle ön çapraz bağ ameliyatı sonrası diz bükmekte sorun yaşamamak için fizik tedavi ve egzersizlerin düzenli olarak yapılması şarttır. Bazı durumlarda, dizin ön kısmında yara dokusu oluşması ön çapraz bağ ameliyatı sonrası fizik tedaviye rağmen dizi bükememeye neden olabilir. Bu yara dokusu uzaklaştırılarak diz hareketliliği geri kazandırılabilir.
Ön çapraz bağ ameliyatı olanlar
Ön çapraz bağ yırtılması yaşayan çoğu hasta eski aktivitelerine geri dönememekten ve sporcular sporu bırakmak zorunda kalabileceklerinden endişe etmektedir. Ancak, ön çapraz bağ ameliyatının başarı oranı oldukça yüksek olup başarılı bir ön çapraz bağ ameliyatı geçiren hastalar normal aktivitelerine ve işlerine geri dönebilmektedir. Ameliyatın başarısı ve iyileşme süreci dizdeki hasarın şiddetine, ameliyat tekniğine, doktor tecrübesine ve büyük ölçüde hastanın ameliyat sonrası fizik tedavi ve egzersizleri düzenli uygulamasına bağlıdır.
Çapraz bağ kopmasıyla birlikte menisküs yırtığı olan ciddi diz yaralanmasına sahip hastalarda bile ameliyat başarılı sonuçlar vermektedir. Ön çapraz bağ ameliyatı olan hastalarımız ameliyat sonrası dizlerinin tamamen normale döndüğünü hatta daha güçlü hissettiklerini belirtmektedir. Ön çapraz bağ ameliyatı olanlar fizik tedavi ve egzersizleri uygulayarak ve doktor önerilerine uyarak kademe kademe iyileştiklerini, bacak kas gücünü geri kazandıklarını ve bir süre sonra spora geri dönebildiklerini ifade etmektedirler.
